________________
પ્રકરણ ૨જી
ચાલ્યા
શક્ય હતા અને વગરના હતા તે
કેટલાક ઝડા ઐતિહાસિક થયા છે અને મેટી સંખ્યાનાં વર્ષોં તે પછી વીત્યાં પણ એ ઝઘડા પત્યા નથી. વાતમાં કાંઈ માલ ન હાય, જૈનધર્મના મૂળ સિદ્ધાન્તને એની સાથે લાગેવળગે તેવું ન હોય અને છતાં પૂરતા ઉત્સાહથી એ ઝઘડા જ કર્યાં છે; અને એના સમન્વય તે વખતે મતભેદ કાં તે કાલ્પનિક હતા અથવા મહત્ત્વ બતાવવા એવા મુખ્ય ઝધડાઓ પૈકી કેટલાકને એ કઈ નજરે જોશે અને એને સમન્વય કેમ કરશે, એમાંના એક પણ ઝઘડે જૈન ધર્મના મૂળ સિદ્ધાન્તને લગતા નથી પણ સાધનધર્મોને લગતા એ સ ઝઘડા હાઈ ને ન કરવા યોગ્ય હતા તે એ કેવી રીતે બતાવશે તે આપણે પ્રથમ જોઇ જઈ એ જેથી નવયુગની વિચારસરણીને આપણતે સહેજ ખ્યાલ આવશે.
સાધનધર્મો અને તત્ત્વજ્ઞાન વચ્ચેના તફાવત
આ વિચારણાને અંગે સૂત્ર રૂપે એક વાત કરવાની છે, તેની સૂચના સહજ રૂપે ભૂમિકામાં થઈ ગઈ છે અને તે એ છે કે સાધનધર્મો અને તત્ત્વજ્ઞાન વચ્ચે તફાવત બરાબર લક્ષ્યમાં રાખવા જોઈ એ. જૈનદર્શનના મુખ્ય સિદ્ધાંતા આત્માનું વ્યક્તિત્વ, કના સિદ્ધાન્ત, પ્રયાસથી સિદ્ધ, ક્રથી મુક્તિ, મુક્તિ પછી અજરામરવ, નયનક્ષેપના સિદ્ધાન્ત, પ્રમાણજ્ઞાનના સિદ્ધાન્ત, નિગેાદને સિદ્ધાન્ત, સપ્તભ’ગીનું સ્વરૂપ, તારા પ્રાપ્ય અનેકાંત વ્યવસ્થા, પરમાણુને સિદ્ધાંત, પરિણામીત્વવાદ, દ્રવ્યગુણુપર્યાયવાદ, ગુણનું સહભાવિત્વ, પર્યાયનું ક્રમભાવિત્ર, જીવ અને કર્મના સંબંધ, સંબંધ છતાં વિયેાગની શક્યતા અને સ` પ્રયાસનું અંતિમ સાધ્ય મેાક્ષપ્રાપ્તિ આ મુદાસરના મૂળ સિદ્ધાન્તો છે. જૈન પરિભાષામાં કહીએ તે સમસ્ત દ્રવ્યાનુયાગને સમાવેશ પ્રાયઃ મૂળ સિદ્ધાંતમાં આવી જાય છે. એ સંબંધમાં જેની માન્યતા અસ્પષ્ટ હૈાય એને
-
૧૯
