________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
40
.
૨૦) અંગવિજ્જ (અંગવિદ્યા):
અંગવિદ્યાનો ઉલ્લેખ જૈન ગ્રંથાવલી (પૃ.૬૪)માં છે. પ્રાકૃત ટેસ્ટ સોસાયટી દ્વારા તેનું પ્રકાશન થયું છે.
જૈન સાહિત્યના સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ“ જેવા ઐતિહાસિક ગ્રંથમાં અંગવિદ્યાના કર્તા તરીકે શ્રી વાદિવેતાલ શાંતિસૂરિશ્વર મહારાજનું નામ છે, જેમણે ઉત્તરાધ્યયન ઉપર પાઈય ટીકા પણ રચી છે. પ્રસ્તુત ગ્રંથની રચના પ્રાચીન અંગવિદ્યા ઉપરથી થઈ હોય અને પ્રાચીન અંગવિદ્યાનો ઉદ્ધાર દ્રષ્ટિવાદમાંથી થયો હોય એવો સંભવ છે. ૯
અંગવિદ્યા એટલે કે શરીરમાંના આંખ વગેરે અંગોના ફરકવાની હકીકત જણાવનારું શાસ્ત્ર. અહીં વિદ્યા શબ્દનો અર્થ બોધ તથા જ્ઞાન બંન્ને થાય છે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથની ભાષા ગદ્યપદ્યમય છે, સામાન્યતયા મહારાષ્ટ્ર પ્રાકૃત છે પરંતુ અર્ધમાગધીની અસર હેઠળ છે. તેથી હ્રસ્વ દીર્ધ સ્વર, અદ્વિર્ભાવ, સ્વર વ્યંજનોનો વિકાર-અવિકાર, વિવિધ પ્રકારના વ્યંજન વિકાર, વિચિત્ર પ્રયોગ વિભક્તિઓ અહીં મળે છે. ©
૯૦૦૦ શ્લોકવાળો પ્રસ્તુત ગ્રંથ ફલાદેશનો મહાકાય ગ્રંથ છે. ૧૬ પ્રકારના ફલાદેશ અહીં કર્તાએ બતાવ્યાં છે. આયુર્વેદ, વનસ્પતિશાસ્ત્ર, પ્રાણીશાસ્ત્ર, માનસશાસ્ત્ર, સમાજશાસ્ત્ર, ઇતિહાસ વગેરે માટે આ ગ્રંથમાં વિપુલ સામગ્રી પડેલી છે. પ્રાકૃત જૈન વ્યાકરણના પંડિતોને પણ આ સામગ્રી ઘણી ઉપયોગી થઈ પડે તેમ છે. પ્રાકૃતના કોશને રચવાની ઈચ્છાવાળા માટે આ ગ્રંથનું સાદ્યન્ત અવલોકન જરૂરી છે.
શ્રી સિંધી જૈન ગ્રંથમાલા તરફથી છપાયેલ શ્રી પ્રભાવકચરિત્રના ૧૨૮માં પૃષ્ઠમાં શ્રી વીરચરિત્રમાં કહ્યું છે કે સામુદ્રિકશાસ્ત્રનું વિવરણ કરનારા આ શાસ્ત્રનો શ્રી વરસૂરિએ અભ્યાસ કર્યો હતો.૧ ૮૮. જૈન સાહિત્યનો સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ, મોહનલાલ દેસાઈ-પૃ. ૨૦૭. ૮૯. પ્રવચન કિરણાવલી. પૃ.૪૫૪. ૯૦. જ્ઞાનાંજલી પૃ. ૬૪,૬૫. ૯૧. પ્રવચન કિરણાવલી. પૃ.૪૫૪.
