________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
105
૪) કાળ-સમય:-પોતાનું શરીર જ્યારે સંયમયાત્રામાં સાથ ન આપે, દારુણ માંદગી આવી પડે અથવા જ્ઞાની ગુરુ પાસે પોતાના આયુષ્ય ક્ષીણ થવા આવવાની જાણ થાય ત્યારે સાધક યથાશક્તિ ત્રણ અથવા ચાર આહારનો ત્યાગ કરે છે.
૫) ઉત્સર્ગ-ત્યાગઃ- મન, વચન, કાયાની સાવઘક્રિયાઓનો ત્યાગ.
૬) ઓગાસ (અવકાશ) - ક્ષેત્ર. નક્કી કરેલા પ્રદેશમાં જે હરવું-ફરવું એવા ઠરાવવાળું અનશન કરવું. દા.ત. ઈંગિત મરણ ( ૭) સંથારોઃ-સમાધિમરણને પામવા ઈચ્છનાર આ પછી ગામ બહાર જઈ તૃણ, દર્ભ કે લાકડાની ફળક લઈ તેના ઉપર સંથારો કરે છે. મરણસમાધિકાર બધા પ્રકારના સંથારામાં આત્માને વધુ મહત્ત્વ આપ્યું છે.
न वि कारणं तणमओ संथारो न वि य फासुया भूमी।
अप्पा खलु संथारो होइ विसुद्धो मरंतस्स ॥ २८७ ॥ ૮) નિસગ્મત્યાગ:-સંથારા ઉપર સ્થિર થયેલાં મુનિ આહાર તથા ઉપધિનો. ત્યાગ કરે છે.
૯) વૈરાગ્ય પોતાના અંતઃકરણને વૈરાગ્યના રસમાં તરબોળ કરી દે છે.
૧૦) મોક્ષના અર્થીઃ-સમાધિમરણને પામવા માટે ઉત્સુક બનેલાં સાધકની પોતાની ક્રિયાઓ પાછળનો આશય ફક્ત મોક્ષ મેળવવાનો જ હોવો જોઈએ.
૧૧) ઉત્તમ ધ્યાન - સંથારા ઉપર આરૂઢ થયેલા મુનિએ ધર્મધ્યાન અને શુક્લધ્યાનમાં મનને રોકી લેવાનું હોય છે.
૧૨) શુભ લેશ્યા - અંતિમ સમયે જીવની જે વેશ્યા હોય તે પ્રમાણે તે ગતિને પામે છે, તેથી સતત શુભ લેશ્યાની પરિણતિ રાખવી.
૧૩) સમ્યકત્વઃ- ઉપરના બધા સ્થાનોને જેમ જેમ સાધક આચરણમાં મૂકે તેમ તેમ તેનું સમ્યક્ત્વનિર્મળ બને છે અને નિર્મળ સમ્યકત્વના પ્રકાશને ઝીલતો તે સાધક અલ્પ સંસારવાળો બને છે.
૩૬. મરણસમાધિ ગાથા ૨૦.
