________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
79
જે જે વાતો પોતે ગ્રંથમાં કરતાં ગયા, તેનું નિરાકરણ પોતે આપતાં ગયાં છે, તેથી શૈલીના આધારે સાંકળ બરોબર છે. ગાથાઓનું સંકલન પણ ઘણી સુંદર રીતે કર્યું છે. (ડ) મરણસમાધિ પ્રકીર્ણક વિષયવસ્તુ (ગાથાવાર પરિચય):
પ્રારંભમાં મંગલાચરણ કર્યા પછી, આચાર્યના ગુણોનું વર્ણન કરી, ૭મી ગાથામાં “મરણસમાધિ વિષે જાણવાની શિષ્યની ઈચ્છા વ્યક્ત થઈ છે. શિષ્યના જવાબમાં આચાર્ય ઉત્તમ મરણવિધિની પ્રરૂપણા કરે છે.
“ભગવાન મહાવીર દ્વારા બનાવાયેલ-ઉદાર, નિશ્ચિતપણે હિતકારક એવા અભ્યદય મરણને પામવાની વિધિતું સાંભળ”
એમ કહીને, આરાધનાના ત્રણ પ્રકાર ગાથા ૧૪, ૧૫માં બતાવ્યાં છે, તે પછી ૬૦ ગાથા સુધીમાં આરાધક, વિરાધકનું સ્વરૂપે, ત્યાગ કરવાને લાયક પાંચ સંકિલષ્ટ ભાવનાઓ વગેરેનું વર્ણન છે. આરાધક માટેનું પંડિત મરણનું સંક્ષેપમાં નિરૂપણ ૨૨ થી ૪૪ ગાથાઓમાં કરતાં કહે છે
અનારાધકજીવો કે જે તત્ત્વમાં શ્રદ્ધા નથી રાખતાં, તે ભૂતકાળમાં અનંતવાર બાલમરણથી મર્યા છે. પંડિત મરણ માટે સુખનો ત્યાગ, ચારિત્રનું પાલન, ઈંદ્રિયદમન, કષાયો ઉપર જીત તથા પરીષહને સહેવાની આવશ્યકતા ઉપર ૪૫ થી ૫૦ગાથામાં ભાર મૂક્યો છે.
. પંડિત મરણને માટે યોગ્ય સાબિત થવા સાધકે સમ્યકજ્ઞાન મેળવવું જોઈએ, ગાથા ૧૪૬માં જ્ઞાનીની ઓળખ આપી, તેમની વિશિષ્ટતા ગાથા ૧૩૧, ૧૩૫, ૧૩૭, ૨૯૨માં દર્શાવી છે. ગાથા ૧૪૧માં ચારિત્રયુક્ત જ્ઞાનીની મહત્તા અને ગાથા ૧૪૭ થી ૧૫૩માં જ્ઞાન અને ક્રિયાના સુભગ સંયોગથી દુઃખનો ક્ષય કેવી રીતે શક્ય બને તે બતાવ્યું છે.
સમ્યફક્રિયાવાન આરાધકત્રિકરણથી, ત્રણ પ્રકારે ભાવશલ્યને સારી રીતે ઉદ્ધરીને, પ્રવજ્યા આદિસ્વીકારીને, મરણ પામે છે. આવા આરાધકો આલોચના લેતી વખતે શરતચૂકથી કે અકસ્માતપણે કંઈવિસરી જાય,છતાં પણ આરાધકજ રહે છે, તેમ ગાથા ૧૨૧ થી ૧૨૪માં સમજાવ્યું છે.
