________________
જૈનદર્શનમાં કર્મવાદ હવે અહીં બીજી વાત એ સમજવાની છે કે કર્માણને જે શાતિકાળ છે તેમાં તે કર્માણના સ્વભાવ વગેરેમાં ઘણું બધા ફેરફાર થવાની ભારે મટી શકયતાઓ ઊભી થાય છે. જે કર્માણને સ્વભાવ દુખ આપવાને નિશ્ચિત થયે હતો તે જ કર્માણને સ્વભાવ સુખ આપવાનું પણ બની જાય. સુખ દેવાના રવભાવવાળા કર્માણને દુઃખ દેવાના સ્વભાવમાં પલટ થઈ જાય; વગેરે વગેરે જાતના આખા ને આખા સ્વભાવના ફેરફારે એના શાન્તિ-કાળમાં થઈ શકે છે. એ જ રીતે એને એક હજાર વર્ષને સ્થિતિ કાળ હોય તેમાં ય મેટી વધઘટ થઈ જાય તેવું પણ તે શાન્તિ-કાળમાં બને. એ સિવાય એના બળમાં પણ મેટી તેજી મંદી બેલાઈ જાય.
એટલે એ કેઈ નિયમ રહેતું નથી કે જે સ્વભાવ, જે સ્થિતિ, જે બળ વગેરેના નિર્ણયો કર્માણુ ચુંટતી વખતે થયા તે કાયમ જ રહે. ના નહિ જ. એમાં તે ધરખમ ફેરફારે શાન્તિ કાળમાં થઈ શકે છે. માટે કેન્સરના રોગનું દુઃખ આપવાને સ્વભાવ તથા તેને એક હજાર વર્ષને કાળ-નિર્ણય–બે ય માં. ઘણી બધી તેજી મંદી આવી શકે છે. મિત્ર ! તમે અમેરિકાના સૌથી વધુ શ્રીમંત ગણાતા રોકફેલરની આત્મકથા વાંચી છે? તેમાં તેમણે પોતાને પુખ્ત વયમાં આવેલી માંદગીની વાત લખી છે. એ માંદગી એમને ખૂબ જ અસહ્ય નીવડી હતી. કેટલીય રાત તે તેમણે જરાય આંખ મીંચ્યા વિના પસાર કરી હતી. એક વાર એ ખૂબ ત્રાસી ગયા. એમણે ડૉકટરને ઊધડો લઈ
