________________
જીવ, જગત અને કર્મ
૨૫
શકાય કે એ પૂર્વના પણ પૂર્વ જન્મમાં એ કર્મસંચય એણે કર્યો હતે. આમ દરેક જન્મની પૂર્વે એ જન્મદાયક કર્મ માનવું જ પડે, અને એ કર્મને ઉત્પાદક પૂર્વ પૂર્વ ભવ પણ માનવે જ રહ્યો.
આમ યુકિલિડન કયુ. ઈ. ડી. ની જેમ અહીં એ વાત સિદ્ધ થઈ જાય છે કે જીવની ઉત્પત્તિ કદાપિ કેઈએ કરી નથી. જીવ તે અનાદિનિત્ય છે. આની સાથે સાથે બીજી એ વાત પણ સિદ્ધ થઈ જાય છે કે જન્મ, જીવન અને મરણની પરંપરા જીવાત્માએ જ્યાં પામ્યા કરે છે તે જગત પણ કદી ઉત્પન્ન થયું નથી પરંતુ એ પણ અનાદિ–નિત્ય છે. (જે જગત ઉત્પન્ન થયું હોય તે તેની ઉત્પત્તિ પૂર્વે જીવાત્માઓ જન્મ-જીવન-મરણ કયાં પામતા હતા એ પ્રશ્ન થાય.) અને એ સાથે ત્રીજી પણ વાત સિદ્ધ થઈ જાય છે કે જીવાભા અને તેના જગતનું ઉત્પાદક જે તત્ત્વ છે તે કર્મને સગ પણ અનાદિનિત્ય છે.
ટૂંકમાં જીવ, જગત અને કર્મ ત્રણે ય અનાદિનિત્ય સાબિત થાય છે. બેશક, કર્મ અને જગત સતત પરિવર્તન પામે છે પરંતુ એક જાય તો બીજું અવશ્ય ત્યાં આવે જ. આમ પ્રવાહની ધારા તે સતત ચાલુ રહે જ છે.
હવે આપણે એ વાત વિચારશું કે આ કર્મની રજકણે આત્મા ઉપર ચૂંટે છે શાથી? ટૂંકમાં તે એટલું કહી શકાય કે રાગ-દ્વેષાદિ ભાવે અને મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિઓથી કર્મને બંધ થાય છે. પરંતુ એ જ વાતને હવે થોડી સૂક્ષમતાથી વિચારીએ.
