________________
પર્યાય કારણોને તમે કારણે હોવાની ના પાડો તો, મોક્ષમાર્ગનું અસ્તિત્વ જ નહિ રહે. દાખલા તરીક– છે એક માણસના મૃત્યુનું કારણ તેનો છેલ્લામાં છેલ્લો રેગ ગણવામાં આવે છે. પણ આ લૌકિક દષ્ટિ છે. તત્ત્વની દષ્ટિમાં તે તેની જિંદગીની પ્રત્યેક ક્ષણ મરણનું કારણ છે, અરે તેને જન્મ પણ મરણનું કારણ છે. જો જન્મ ન હોય તે મરણ પણ ન હોય. - આ મેક્ષમાર્ગમાં એવી ભૂમિકાઓ ગણું છે કે જે અત્યારને કાળે તદ્દન અસંભવિત છે, અને તેને જ મેક્ષમાર્ગ માનશે તે અત્યારે મોક્ષમાર્ગ પણ અસંભવિત જ કરશે.
આમ માનવાથી મોક્ષ” એ કહેવું બેહદ છે, કેમકે માન્યતા સમ્યકત્વનું કારણ નથી પણ લક્ષણ છે. લક્ષણ અને લક્ષ્ય વચ્ચે પરસ્પર અવિનાભાવી સંબંધ નથી, પણ અર્ધ સંબંધ છે. એટલે
માં લક્ષ્ય હોય ત્યાં લક્ષણ નિયામાં હોય, પણ લક્ષણ સાથે લક્ષ્યનું હવું ભજના રૂપ છે. છતાં આવું કથન કરવું કે, આમ માને તે સમ્યત્વ એ એટલુંજ ખોટું છે કે, જેટલું આથી ચાળીસેક વર્ષ પહેલાં સાધુ સામ્બિઓ સમ્યકત્વ આપીને શ્રાવકોને પિતાના કરતાં હતાં. સમ્યત્ત્વનું કારણ તે દર્શન મેહનું હટવું છે અને તે બુદ્ધિપૂર્વક થઈ શકતું નથી. આ
અનુગદ્વારમાં પ્રમાણુ બે જાતનાં કહ્યાં છે (૧) વિભાગ અને (૨) પ્રદેશ વિભાગ પ્રમાણ વ્યવહારનય છે અને પ્રદેશ પ્રમાણ નિશ્ચયનય છે. આ વિભાગ પ્રમાણ માનશે કે, શું ગુણસ્થાનક પ્રાપ્ત થયા વિના સામ નિર્જરા થાય નહિ, પણ જે આ મત એકાન્ત માનીએ તે, અનંત કાળથી જે સ્થાન ઉપર છે, ત્યાંથી સમ્યકત્વ તરફ જે ગતિ કરી તે, સકામ નિર્જરા વિના કેમ સંભવે? અર્થાત તે સકામ નિરાજ છે અને તે નિશ્ચયના મત અનુસાર છે વળી બુદ્ધિપૂર્વક છે.
