________________
સાધવા * અવેતન કમી પ્રતિનિયત ફળ કેવી રીતે આપી શકે? –એ શંકા પેટા વિદ્વાનોને પણ મુંઝવે છે. તેને નિર્ણય નહિ થઈ શકવાથી, કર્મને ફળ આપવામાં પ્રેરનાર તરીકે કેટલાકને ઈશ્વરની અને બીજી પણ અનેક પ્રકારની ક૯૫ના કરવી પડે છે. કર્મના ફળદાનમાં પ્રેરક તરીકે જીવસાત કર્મને નહિ પણ ઈશ્વરને માનવાથી પ્રથમ તો દેyહાનિ અને અદષ્ટપરિકલ્પના, એ બે કે આવીને ઉભા રહે છે.
ઈશ્વરને સવીકારનારાઓ કહે છે કે-જીવ કર્મને પરતંત્ર હેવાથી, એ અવસ્થામાં કર્મ–ફળ-પ્રદાન-પ્રેરક-સામર્થ્ય
જીરમાં ક્યાંથી હોઈ શકે? અને એ સામર્થ્ય જે જીવના પિતામાં જહાય,તે સુખની ઈચ્છાવાળે જીવ દુઃખફલક કર્મને અનુભવ કરે જ શું કરવા? માટે કર્મફળ આપવામાં પ્રેરક, સર્વશક્તિમાન, સર્વજ્ઞ અને સંપૂર્ણ ન્યાયી એવા એક ઈશ્વરને માન જ જોઈએ. તે સિવાય કરેલ શુભાશુભ સઘળાં કર્મોનું ફળ જેને પિતપતાના કાળે કઈ પણ જાતના પક્ષપાત વિને વેદના થાય છે, તે ઘટે જ નહિ.
એમ કહેનાર ઈશ્વરવાદીઓની સામે અનેક પ્રશ્નો છે.
તેઓને પ્રથમ પ્રશ્ન એ છે કે ઈશ્વર કર્મનું ફળ આપવા માટે પ્રેરાય છે, તે ક્યા ફળને ઉદ્દેશીને? કૃત્યકૃત્ય હોવાથી ફળના ઉદ્દેશ વિના જ જે પ્રવૃત્તિ કરતે હોય, તે તેની પ્રેક્ષાપૂર્વકારિતાને વિઘાત થાય છે. પ્રેક્ષાપૂર્વકારી આત્માઓ પ્રયજન વિના કેઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરતા નથી.
