________________
નવકારમાં નવ સે
૧૧૩
વિવશ ન કરે તે માટેના ભય શ્રેષ્ઠ કેાટિના ભયાનક રસમાં પરિણમી શાંતરસમાં મળી જાય છે. ઇન્દ્રિયેાના વિષયે પ્રત્યે તથા હાડ--માંસના શરીરની અશુચિતા પ્રત્યે પ્રગટતી જુગુપ્સા, એ ઉચ્ચ કેટિના ખીભત્સ રસમાં બદલાઈ ને પરિણામે શાંતરસના જ એક પ્રકાર બની જાય છે. વિશ્વની અનતતા અને અગાધતા, તથા ધર્મ અને તેના ફળની લેાકેાત્તરતા સાથે અચિન્ત્યતાના વિચારમાંથી ઉત્પન્ન થતા વિસ્મય ઉચ્ચ કેાટિના અદ્ભુત રસમાં પલટાઇને શાંતરસના જ એક વિભાગ અની જાય છે. એ રીતે બધા રસે। તેની ઉચ્ચ અવસ્થામાં શાંતરસરૂપે પરિણમે છે.
શાંતરસને વરેલા શ્રી પંચપરમેષ્ટિ ભગવતા આ રીતે ઉચ્ચ કોટિની રતિ, ઉચ્ચ કેટિનું હાસ, ઉચ્ચ કેટિના શાક, ઉચ્ચ કેટિના ક્રોધ, ઉચ્ચ કેાટિના ઉત્સાહ, ઉચ્ચ કોટિના ભય, ઉચ્ચ કેટિની જુગુપ્સા અને ઉચ્ચ કેટિના વિરમયને ધારણ કરનારા છે. આ ઉચ્ચ કેાટિના રતિ, હાસ આદિ ઉચ્ચ કેાટિના શમસ્વરૂપ બની શાંતરસના અનુભવ કરાવે છે. સર્વ પ્રકારના ઉચ્ચ રસા તેના અતિમ સ્વરૂપમાં શાંતરસરૂપ થઈ જાય છે, તેથી શ્રી પ'ચપરમેષ્ઠિ ભગવંતા કેવળ શાંતરસસ્વરૂપ છે એટલુ જ નહિ, પણ ઉચ્ચ કોટિના શૃંગાર, હાસ્ય, કરૂણ, રૌદ્ર, વીર, ભયાનક, ખીભત્સ અને અદ્ભુત આદિ રસાથી પણ ભરેલા છે, એમ કહેવુ લેશ પણ ખાટું નથી.
પરમેષ્ઠિ ભગવંતામાં શૃગાર રસ છે, પણ તે નાયકનાયિકાના નહિ, કિન્તુ અંતરાત્મભાવ અને પરમાત્મભાવ વચ્ચેની રતિ-પ્રીતિને છે. હાસ્યરસ છે, તે વિષકના વિકૃત વૈષાદિના
