________________
મહામંત્રનો ઉપકાર મુક્તિમાર્ગમાં સહાયદાયકતાને છે. પ્રથમ ચાર પરમેડિએના ઉપકારનું યત્કિંચિત્ વર્ણન આપણે કર્યું. હવે પાંચમા પદે રહેલા સાધુભગવંતેને વિશેષ ઉપકાર શું છે અને નમસ્કાર કરનાર ઉપર તે કેવી રીતે થાય છે, તે જોઈએ.
શરીરમાં ઈન્દ્રિય પાંચ છે. લોકમાં પરમેષ્ઠિભગવંતે પણ જાતિથી પાંચ છે. દરેક ઈન્દ્રિયને એક એક વિષય છે અને તે વિષય પ્રત્યે અનુરાગ જીવને અનાદિસિદ્ધ છે, જ્યારે શ્રી પંચપરમેષ્ટિ ભગવંતે પ્રત્યેને ભક્તિરાગ જીવને પ્રયત્નથી કેળવવાને છે. વિષયે પ્રત્યેને રાગ અને પરમેષ્ઠિ પ્રત્યેને રાગ એક જ કાળે–એક જ ચિત્તમાં સંભવતે નથી. એક જડ છે તે બીજે ચેતન છે. જડના ધર્મો અને ચેતનના ધર્મો જુદા છે. શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ-એ જડના ધર્મો છે; જ્ઞાન, દર્શન, સુખ અને વીર્ય એ ચેતનના ધર્મો છે. જડના ધર્મો જેને ગમે, તેને ચેતનના ધર્મો કેમ ગમે? અને ચેતનના ધર્મો જેને ગમે, તેને જડના ધમે કેમ ગમે? અને એ પણ કહ્યું છે કે “જ્યાં રામ, ત્યાં કામ નહિ અને જ્યાં કામ, ત્યાં રામ નહિ” અંધકાર અને પ્રકાશબે એક જગ્યાએ કદી પણ રહી શકે નહિ. એવી રીતે એક જ ચિત્તમાં વિષને રાગ અને પરમેષ્ઠિઓની ભક્તિ સમકાળે ટકી શકે નહિ. પરમેષ્ઠિઓ પ્રત્યે જે ભક્તિરાગ ઉત્પન્ન કરવો હોય, તે વિષય પ્રત્યે વૈરાગ્ય કેળવવો જ રહ્યો. તે વૈરાગ્ય કેળવવાના ઉપાય વિષયેની વિપાકવિરસતા અને વિનશ્વરતાનું વારંવાર ચિંતન કરવું તે છે. પરંતુ આ કાર્ય ધારવા જેટલું
