________________
પરમેષ્ઠિ-નમસ્કાર ' અર્થ–મન વડે આત્માનું પંચ પરમેષ્ઠિના ગુણેમાં પરિણમન, વચન વડે તેમના ગુણેનું કીર્તન અને કાયા વડે સમ્યગ વિધિયુક્ત તેમને પ્રણામ, એ નમસ્કારને પદાર્થ છે. અર્થાત્ નમસ્કારપદને એ ખરે અર્થ છે.
સાચે નમસ્કાર થવા માટે કાયાથી પ્રણામ અને વાણીથી ગુણના ઉચ્ચારણની સાથે મનનું પરમેષ્ઠિના ગુણેમાં પરિણમન પણ આવશ્યક છે. એ પરિણમન પરમેષ્ટિ નમસ્કારની પાછળ રહેલા હેતુઓનું શુદ્ધ ચિતન કરવાથી થાય છે.
અરિહંત ભગવંતના નમસ્કારની પાછળ જેમ “માર્ગ હેતુ છે, તેમ સિદ્ધ ભગવંતના નમસ્કારની પાછળ “અવિનાશ એ હેતુ છે. સંસારની સર્વ વસ્તુઓ વિનાશી છે, એક સિદ્ધપદ જ અવિનાશી છે. અવિનાશી પદની સિદ્ધિ માટે થતે સિદ્ધ ભગવંતને નમસ્કાર એ હેતુપૂર્વકને નમસ્કાર છે, તેથી તે ભાવનમસ્કાર બને છે. કેઈ પણ ક્રિયાને ભાવક્રિયા બનાવવા માટે શાએ ચિત્તને આઠ પ્રકારનાં વિશેષસેથી વિશિષ્ટ બનાવવાનું ફરમાન કર્યું છે. તે વિશેષણને સમજવાથી આપણી કિયા ભાવક્રિયા છે કે કેમ ? તે સમજી શકાય છે. સાથે જ તે ભાવકિયા ન હોય તે તેને ભાવ ક્રિયા કેમ બનાવાય ? તેનું જ્ઞાન મળે છે. શ્રી અનુગદ્વારસૂત્રમાં ભાવક્રિયાનું લક્ષણ બતાવતાં ફરમાવ્યું છે કે –
Toi તને વા, સમી વા, સાવ વા, સાવિયા વા, तच्चित्ते, तम्मणे, तल्लेसे, तदज्झवसिए, तत्तिव्वज्झवसाणे, तट्ठोवउत्ते, तदप्पिअकरणे, तब्भावणाभाविए, अन्नत्थ कत्थइ मणं अकरेमाणे उभओकालं आवस्सयं करेइ ।'
