________________
ધ્યાનવિધિ
૨૬૧ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે ચોગશાસ્ત્રના આઠમા પ્રકાશમાં પદસ્થ ધ્યાનનું સ્વરૂપ વિસ્તારથી વર્ણવ્યું છે. તે સાધકેએ એક વાર અવશ્ય જોઈ જવું. રૂપસ્થ દયાન
પદમય દયાનનો સારી રીતે અભ્યાસ થયા પછી નમસ્કારમંત્રનું રૂપસ્થ ધ્યાન ધરવું જોઈએ, એટલે કે અરિહંત, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુનું રૂપ સ્મૃતિ સમક્ષ લાવી તેમનું ધ્યાન ધરવું જોઈએ. અન્યત્ર આ યાનને શકિતમય ધ્યાન કહેવામાં આવ્યું છે, કારણ કે એમાં શક્તિરૂપ મંત્રદેવતાનું ધ્યાન ધરાય છે. અક્ષરમય ધ્યાન વડે શબ્દાનુસંધાન થાય છે, પદમય ધ્યાનવડે અર્થનુસંધાન થાય છે, તેમ રૂપસ્થ ધ્યાન વડે તત્ત્વાનુસંધાન થાય છે, આવી અમારી સમજ છે. એને આપણે ઉત્તરોત્તર પ્રગતિ સમજવી જોઈએ.
શ્રી માનતુંગસૂરિએ “મત્તિમરમરપળ એ શબ્દોથી શરૂ થતા “નવકારસારથવણુમાં કહ્યું છે કે –
महिमंडलमरहंता गयणं सिद्धाणं य सूरिणो जलणो। वरसवरमुवज्झाया पवणो मुणिणो हरंतु दुहं ॥६॥
व्या० पृथ्वीतत्त्वेऽर्हन्तोध्येयाः। आकाशतत्त्वे सिद्धाः० । तेजस्तत्त्वे आचार्याः । प्रधाने च जलतत्त्वे उपाध्यायाः । पवनतत्त्वे मुनयः ध्येयमाना भवीनां दुःखं हरन्तु ।।६।।
તત્ત્વથી સામાન્ય રીતે પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ, વાયુ અને આકાશ, એ પાંચ તો સમજવામાં આવે છે. આ પાંચ
