________________
ધ્યાનનું મહત્ત્વ
૨૩૯
કાઈ એમ કહેતુ હોય કે આજે મેાક્ષના દરવાજો અ'ધ છે અને શુકલ ધ્યાનના બીજા પાયા સુધી પહેાંચવાની આપણી કાઇની તાકાત નથી, તેથી ધ્યાન માટે વિશેષ પ્રવૃત્તિ શું કરવી ?” તેા એ કથન અજ્ઞાનમૂલક છે. મેાક્ષના દરવાજો આજે ભલે ખંધ હાય અને શુકલ ધ્યાનના બીજા પાયા સુધી ભલે પહેાંચાતું ન હેાય, પણ સાધુ-સાધ્વીએ પેાતાના અધેા વખત ધર્મ ધ્યાનમાં ગાળવાના છે અને શ્રાવક-શ્રાવિકાઓએ તેનુ યથાશક્તિ અનુસરણ કરવાનું છે, તેનુ શું ? જો ધ્યાનની પ્રવૃત્તિ મંદ પડે તે ધર્મ ધ્યાનમાં ધબડકા વળી જાય અને ધર્મધ્યાનમાં ધબડકા વળી જાય, તેા ખાકી શું રહે ? એ જ વિચારવાનું છે.
શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર વગેરે પરથી તે એમ જ સમજાય છે કે નિર્વાણયાગના સાધકે મુખ્યતયા સ્વાધ્યાય અને ધ્યાનની જ પ્રવૃત્તિ કરષાની છે. તેમાં સ્વાધ્યાય માટે આચાર્ય તથા ઉપાધ્યાયને શરણે જવાનુ છે અને ધ્યાન માટે કાયેટ્સના આશ્રય લેવાના છે. આ બંને વસ્તુએ એક-બીજાની પૂરક છે, એટલે તેમાં મુખ્ય-ગૌણ ભાવ કરવા ઈષ્ટ નથી. તાત્પય કે કોઈ સ્વાધ્યાય કરે, પણ ધ્યાન ન ધરે કે ધ્યાન ધરે, પણ સ્વાધ્યાય ન કરે, તે ઇચ્છવા ચેગ્ય નથી. સ્વાધ્યાયથી સાચેા મા સમજાય છે અને ધ્યાનથી તેના અમલ થાય છે.
ધ્યાન એ મસાધનાના એક અતિ અગત્યના ભાગ છે, તેથી જ મ`ત્રવિશારદોએ મંત્રસાધનાનાં મુખ્ય અંગામાં તેની ગણના કરેલી છે. જેમકે
