________________
સાધના ક્યાં કરવી ?
૧૩૩
આ સિવાય બીજા પણ ઘણું તીર્થો છે. તેમાંનું કઈ પણ તીર્થ મંત્રસાધના માટે પસંદ કરી શકાય. - જિનમંદિર, વનપ્રદેશ,નદીને કિનારે અને પદ્યસવરની પાળ વગેરે પણ મંત્રસાધના માટે ઉત્તમ મનાયેલ છે. જિનમંદિર સામાન્ય રીતે અતિ સ્વચ્છ અને પવિત્ર છે, પરંતુ જે જિનમંદિર વિશાળ હોય અને જેના એક ભાગમાં બેઠક જમાવી શકાય તેમ હોય, તેની પસંદગી કરવા ચગ્ય છે. વળી તે એકાંતમાં આવેલું હોય તો વધારે પસંદ કરવા યોગ્ય છે, કારણ કે ત્યાં શાંતિ સારા પ્રમાણમાં જળવાઈ રહે છે.
વનપ્રદેશ તેની સ્વાભાવિક રમણીયતા તથા શાંત વાતાવરણને લીધે પસંદ કરવા એગ્ય છે. “વનમાં જતાં ધ્યાનસ્થ મુનિ જેવામાં આવ્યા” વગેરે શાસ્ત્રીય ઉલ્લેખે એમ બતાવે છે કે પૂર્વકાલે મંત્રસાધના માટે વનપ્રદેશને ખાસ પસંદગી અપાતી. આ મંત્રસાધના માટે કઈ વનપ્રદેશ પસંદ કરે હોય તો ત્યાં નાનકડો આશ્રમ, પર્ણકુટિ કે સાદું એવું ઘર હોવું જોઈએ તથા નજીકમાં જલાશયની વ્યવસ્થા જોઈએ, તે જ સાધના સારી રીતે કરી શકાય. રહેવાના સ્થાનના અભાવે વનપ્રદેશમાં લાંબો વખત રહી શકાય નહિ. આજે હરદ્વાર નજીક આવેલા રાષિકેશ વગેરે સ્થાનોમાં આ પ્રકારની વ્યવસ્થા છે, તેથી જ અનેક રોગસાધકો તથા મંત્રારાધકે એ ત્યાં સ્થિરતા કરેલી છે. | નદીને કિનારે એટલા માટે પસંદ કરવા એગ્ય છે કે ત્યાં મોટા ભાગે વૃક્ષકે જો કે હરિયાળાં ખેતરે હોય છે,
