________________
૧૫
નમસ્કારમંત્ર-નિરૂપણ
જે સૂત્ર વારંવાર મનન કરવા ગ્ય હોય, તે મંત્ર કહેવાય. આ રીતે નમસ્કારસૂત્ર તથા બીજા પણ કેટલાંક સૂત્રને મંત્ર ગણવામાં આવતાં અને કાયોત્સર્ગ કરતી વખતે કે નિત્ય-આરાધનાના પ્રસંગે તેનું ખાસ આલંબન લેવામાં આવતું. પરમ ગવિશારદ આચાર્ય શ્રીહરિભદ્રસૂરિજીએ
ગવિંશિકાની પ્રથમ બે ગાથામાં વેગનું જે સ્વરૂપ -વર્ણવ્યું છે, તેને સાર એ છે કે “વીતરાગ મહાપુરુષોએ કહેલાં સારભૂત વચને અને તેના અભિધેય વિષયનું અનન્ય શ્રદ્ધાપૂર્વક ચિંતન-મનન કરવું તથા તેમની પ્રતિમા વગેરેનું આલંબન લઈને ધ્યાનસ્થ થવું અને છેવટે સર્વ બાહ્ય આલંબનેને ત્યાગ કરીને નિજસ્વરૂપમાં નિમગ્ન થવું, એ ગની ક્રિયા છે.”
કેટલાક એમ માને છે કે જેનેને અને મને લેવાદેવા નથી, પણ આ એક ગંભીર ભૂલ છે. જૈનધર્મ અરિહંત દેવે અર્થાત્ યોગસિદ્ધ મહાપુરુષોએ જ પ્રવર્તાવેલ છે અને તેનું સ્વરૂપ મુખ્યત્વે ગમય જ છે. શ્રીજિનભદ્રગણિ ક્ષમાશમણે “ધ્યાનશતક' ને પ્રારંભ કરતાં શ્રી મહાવીર પ્રભુને મહાગી તરીકે નમસ્કાર કર્યો છે, એ વાત ભૂલવાની નથી. પરંતુ વર્તમાનકાલની સ્થિતિ વિષમ છે. તેમાંચી અધ્યાત્મ અને
ગને રંગ મેટા પ્રમાણમાં ઉડી ગયે છે, એટલે કેટલાકનું મંતવ્ય આ પ્રકારનું થાય, એ સ્વાભાવિક છે.
+ વેદ પર નિરુક્તિની રચના કરતાં યાસ્કાચાર્યો મંત્રની વ્યાખ્યા આ પ્રકારની આપી છે.
