________________
ધમધ-ચંથમાળા : ૬ : દેના દાતા નથી, પરંતુ ઇન્દ્રિયનો જય કરે તે જ શૂરવીર છે, ધર્મનું આચરણ કરે તે જ પંડિત છે, સત્ય બોલે તે જ વક્તા છે અને જેને અભયદાન આપે તે જ સાચે દાતા છે.
निर्गुणेऽष्वपि सत्वेषु, दयां कुर्वन्ति साधवः । न हि संहरति ज्योत्स्नां, चन्द्रश्चण्डालवेश्मनः ॥ १ ॥
સાધુપુરુષો ગમે તેવાં નિર્ગુણી પર પણ દયા કરે છે. જુઓ કે ચંદ્ર ચાંડાલના ઘર પરથી ચાંદની લઈ લેતા નથી.
यस्य चित्तं द्रवीभृतं, कृपया सर्वजन्तुषु । तस्य ज्ञानं च मोक्षश्च, न जटाभस्मचीवरैः ॥ १॥
માત્ર જટા વધારવાથી, ભસ્મ ચેળવાથી કે અમુક જાતનાં વસ્ત્ર ધારણ કરવાથી આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ અને મોક્ષ થતું નથી, પરંતુ જેનું ચિત્ત સર્વ પ્રાણીઓ પ્રત્યે કરુણાથી આર્દ થયેલું છે, તેને જ આત્મજ્ઞાન થાય છે અને તેને જ મોક્ષ થાય છે.
કેટલાક મનુષ્યો એમ માને છે કે યજ્ઞનિમિત્તે હિંસા કરવાથી વર્ગે જવાય છે. તેમને એમ પૂછી શકાય કે –
यूपं छित्वा पशून् हत्वा, कृत्वा रुधिरकर्दमम् । यदैवं गम्यते स्वर्ग, नरके केन गम्यते ? ॥१॥
જે યજ્ઞસ્તંભ છેદીને પશુઓને હણીને તથા લેહીને કાદવ કરીને જ વર્ગે જવાનું હોય તે પછી નરકમાં કશું જશે?
અથવા એમ કહેવાતું હોય કે યજ્ઞમાં હણેલાં પ્રાણીઓ સ્વર્ગે જાય છે, તો યજ્ઞ કરનારાઓ પોતાના માતા પિતા,
