________________
[૧૮] ભાવપૂજા
જેમાં દ્રવ્ય ઉપચારોની મુખ્યતા હોય તે દ્રવ્યપૂજા કહેવાય અને જેમાં ભાવ ઉપચારની મુખ્યતા હોય તે ભાવપૂજા કહેવાય. દ્રવ્યપૂજાની અપેક્ષાએ ભાવપૂજાનું સ્થાન ઘણું ઊંચું છે, એમ છતાં દ્રવ્યપૂજા સિવાય જીવનમાં ભાવપૂજા આવવી અશકય છે, એટલે પ્રથમ દ્રવ્યપૂજા અને પછી ભાવપૂજા આ ક્રમ ગૃડસ્થ જીવન માટે અનિવાર્ય છે. ભાવ ઉપચારમાં શ્રદ્ધારૂપી જળ હોય, આદરરૂપી ચંદન હોય, બહુમાનરુપી પુપિ હય, ગુણચિંતનરૂપ ધૂપ હોય, પ્રણિધાનરૂપ દીપ હોય, આજ્ઞાપાલનરૂપ અક્ષત હોય, શરણાગતિરૂપ નૈવેદ્ય હોય અને ધ્યાનરૂપી ઉત્તમત્તમ ફળ હોય.
ભાવપૂજાનું આલંબન લીધું કે આત્મા ઉચ્ચ-ઉચ્ચતરઉચ્ચતમ ભૂમિકાને સ્પર્શવા લાગે છે અને એમ કરતાં પરમપદે પ્રતિષ્ઠિત થઈ જાય છે. મહાપુરુષેએ કહ્યું છે કે
विग्घोषसामगेगा, अन्भुदयसाहिणी भवे बीआ । निव्वुइकारिणी तइया, फलया उ जहत्य नामे हिं ॥
પહેલી અંગપૂજાનું નામ વિદને પશામિકા છે, બીજી
