________________
૧૪૨
મુનિજીવનની બાળપેથી – વિનયને કારણે જ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. જેનામાં વૈરાગ્ય અને વિનય ઉત્કૃષ્ટ કક્ષાના હોય તેવા મુમુક્ષુને ઉત્તમ કોટિના સાધુઓની હરોળમાં આવી જવામાં કઈ મુશ્કેલી નડતી નથી. જેમના હૈયે વૈરાગ્ય નથી, તે મુમુક્ષુઓ પેલા ભૂંડ જેવા છે, જેમને ગમે તેટલે ઉપદેશ આપીએ તે પણ વિષ્ટાથી વૈરાગ્ય પામી શકે તેમ નથી. આથી એમ કહી શકાય કે દીક્ષા લેવાની લાયકાત તરીકે વૈરાગ્યની જરૂર છે અને લીધેલી દીક્ષાને જીવનમાં પામીને પાર ઉતારવાની લાયકાત તરીકે વિનય (ગુરુ સમર્પણ)ની જરૂર છે. જેની પાસે આ બે ગુણ નથી તેને દીક્ષા નામની રામબાણ ઔષધિ પણ નિષ્ફળ જાય છે. વૈરાગ્ય અને વિનય વિનાના જીવનમાં જે મેહનીયકર્મના ઉદય નામને ભેગ છે તે અસાધ્ય કેટિને સમજ. એને દૂર કરવાની તાકાત દીક્ષા નામની જડીબુટ્ટીમાં પણ નથી.
આથી જ વૈરાગ્યકલ્પલતામાં મહોપાધ્યાયજીએ કહ્યું છે કે, “જગતની સર્વકળામાં શ્રેષ્ઠ કલા તે વૈરાગ્ય નામની જ કલા છે. જેને કલાકાર સંસારરૂપી ઝેરી નાગના માથા ઉપર પગ મૂકીને નિર્ભયતાથી ઊભે રહી શકે છે.” દીક્ષાની વયમર્યાદા
જઘન્યથી જન્મથી આઠ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટથી પાકટ વૃદ્ધાવસ્થા (લગભગ સિત્તેર વર્ષ) એ દિક્ષાની વયમર્યાદા ગણાય. આમાં પૂર્વભવના ઉત્કૃષ્ટ વૈરાગ્યવાળા અને સંસ્કારી એવા વાસ્વામીજી, હેમચન્દ્રાચાર્ય વગેરે જેવા આત્માઓને અપવાદ પદે આઠ વર્ષની પૂર્વે પણ દીક્ષા આપી શકાય.
