________________
[ ૧૪] વિરાગની વાટે મુનિની હરણ ફળ ધપતી ગઈ. શ્રુતની ઉપાસના કરવા સાથે મુનિએ તપની વેદી દિનરાત જલતી રાખી. ઉપાવાસમાં છ{–અમ એમ કમિક સોપાન સર કરતા મુનિએ માસક્ષમણ [૩૦ દિવસના લાગેટ ઉપવાસ] ને પારણે માસક્ષમણ કરવા માંડ્યા. કાયા સાવ કૃશ જણાવા માંડી. કયાં એ રાજકુમાર વિશ્વભૂતિ ને કયાં આ અણગાર વિવભૂતિ ! નજર એમને ઓળખતા છેતરાઈ જાય-એટલું બધું અંતર આ અવસ્થામાં પડી ગયું.
પતનની પળ કયારેક અણધારી રીતે ધસી આવે છે ને શિખરને સર કરતાં-કરતો સાધક અચાનક જ પતનની ખીણ ભણી ફંગોળાઈ જાય છે ! આવી એક પળ વખતે રાખવી જોઈતી સાવધાની મુનિ ભૂલ્યા. ને વિકાસનું ચક અવળી–ગતિએ ઘૂમતું ચાલ્યું.
માસક્ષમણનું પારણું હતું. ગુરુની આજ્ઞાથી, આત્માને વધુ બળવાન બનાવવા વિભૂતિ-મુનિએ “એકાકી-વિહાર' અંગીકાર કર્યો હતો. મથુરાને રાજમાર્ગ વધીને એઓ ભિક્ષા માટે જઈ રહ્યા હતા.
ભાગ્ય જેગે આ વખતે વિશાખાનંદી ત્યાં જ હતો. મથુરાની રાજ-કન્યાને પરણવા સપરિવાર એ આવ્યું હતું. રાજમાર્ગ પરથી પસાર થતા મુનિને જોતા જ એ એમને ઓળખી ગયો. એની આંખ આગળ વિશ્વભૂતિએ પોતાના બળને પરચો બતાવવા જે દિવસે કાઠાનાં ફળ એક મુઠીથી પાડી બતાવ્યા હતા, એ દિવસ તરવરી ઉઠશે. | મુનિ વિભૂતિ પણ વિશાખાનદીને ઓળખી ગયા. અત્યારે એમની કાયા કૃશ હતી. વિશાખાનંદી મશ્કરીમાં ધીમેથી બેલ્યો : કઠાના ફળને એક મુઠ્ઠીથી તોડી પાડનારી કાયા શું આ જ છે ! ત્યાં તો મુનિને એક ગાયનો જરા ધક્કો લાગે ને એ પછડાઈ પડ્યા.
આ દશ્ય, વિશાખાનંદીના અભિમાનને પાનો ચડાવે. મશ્કરી ભર્યું એક લખું હાસ્ય કરીને એણે મુનિ તરફ કટાક્ષ કર્યો :
કઠાના ફળને એક મુઠ્ઠીથી ભય પર પાડનારૂં તમારું બળ આજે કયાં ગયું? ગાય જેવી ગાય ! બિચારી એક નિર્બળ પશુ
