________________
૧૬ : મત્સ્ય–ગલાગલ બહાર નીકળી ગ. એ ઘણે ઠેકાણે ફરી આ, પણ મન શાન્ત ન થયું. અતલ ઊંડાણવાળી પેલી છોકરીની નીલી નીલી આંખે એને યાદ આવી રહી હતી! કેટલાંક મેં એવાં હોય છે, જે મૃત્યુની છેલી પળ સુધી વિસરાતાં નથી ! એમાં ક્રાંતિકારી અસર ભરી હોય છે.
એ ભજનમંડળીમાં ગયો. મોડી રાત સુધી ભજન ગાયાં, પણ ચિત્ત ઠેકાણે ન આવ્યું! ગુરુદેવના ચરણે દાબી ધમી વિલેચન ભેટ ધરી આવ્યા, પણ શાન્તિ ન મળી. ઈષ્ટદેવને જાપ કર્યો, પણ ચેન ન પડ્યું. અરે, છોકરીને જોઈને કામ જાગવાને બદલે શમી ગયો છે, છતાં આ અશાન્તિ શી? મેલડી રાતે એ પથારીમાં પડ્યો.
આખી રાત સ્વપ્નામાં પેલાં નયનતારક દેખાતાં રહ્યાં. સવારે વિલોચન વહેલો ઊઠી ગયે. રસ્તા ઉપર જઈને એ ઊભું રહ્યો.
સૂર્યને સુવણરંગી પ્રકાશ ચારે તરફ પથરાઈ ગયા હતે. ગુલામાં વહેલી સવારથી કામે લાગ્યા હતા. ગુલામડીએ પિતાની માલિક માટે શંગારનાં સાધને એકત્ર કરી રહી હતી. કેઈ વાર નઠેર ઠેર કે રેઢિયાળ ગુલામ ઉપર વીંઝાતા ચાબુકના સપાટા ઠંડી હવામાં ગાજતા. કોઈ વાર બૂમે કાને પડતી: “બેટાઓને કામ કરતાં ટાઢ વાય છે. કરમ બંદિયાળનાં ને રેફ રાજાને.” ને થોડી વારમાં જ કે ઘરના દરવાજામાંથી આગળ દડતે અર્ધનગ્ન ગુલામ ને પાછળ પશ્મીનાની શાલ ઓઢી હાથમાં ચાબૂક લઈ દોડતે ઘરધણું દેખાતે.
