________________
२६ : मत्स्य-गलागल
suplemented by creation faculty. એ ખાસ મને મહત્વનાં લાગ્યા. Imaginative બનાવોને મૂર્તરૂવરૂપ આપવા જેટલી કલમની શક્તિ એ પણ બીજો પ્રશંસાયુક્ત ગુણ. (૮-ક-૪૭)”
લેખનના પ્રારંભકાળમાં પ્રસિદ્ધ થયેલો તેમની કૃતિ તે શ્રી. ચારિત્રવિજય. [ઈ. સ. ૧૯૩૬] એની નિર્ભય સમાલોચના એક પત્રમાં શ્રીયુત પરમાણંદ કુંવરજી કાપડિયાએ કરેલી. તેમાં તેમણે લેખકને ઘણું માર્મિક સૂચનાઓ કરી છે, પણ તેમની લેખનશક્તિ વિષે અભિપ્રાય ટૂંકમાં આ છે:
આવી સુંદર છટાથી લખાયેલું અને આવી આકર્ષક રીતે વિવિધ પ્રકારનાં રેખાચિત્રો, છબીઓ વગેરેથી સુશોભિત બનાવેલું બીજું કોઈ જીવનચરિત્ર ગુજરાતી ભાષાસાહિત્યમાં હજુ સુધી મારા જેવામાં આવ્યું નથી... લેખનશૈલી પણ એટલી બધી મોહક છે, કે વાંચનાર પહેલેથી છેડે સુધી એક સરખા રસથી ખેંચાય જાય છે. (૩૦-૭–૩૭ ”
જે કે જયભિખ્ખું જેન કથાસાહિત્યને આધાર લઈ નવલનવલિકા લખનાર તરીકે સામાન્ય રીતે જાણીતા છે, પણ એ અપૂર્ણ સત્ય છે. એમણે અનેક નાની-મોટી નવલો અને નવલિકાએ જૈનેતર પરંપરાના સાહિત્યને આધારે અને વ્યાપક લેખાતા ઇતિહાસને આધારે પણ આલેખી છે. દા. ત. હેમુ, ભાગ્યનિર્માણ, ભાગ્યવિધાતા એ ત્રણમાં મુસ્લિમ–યુગનું ચિતિહાસિક પ્રતિબિંબ છે. એ નવલો જોતાં એમ લાગે છે કે તેમણે એ યુગને સ્પર્શતુ હિંદુમુસ્લિમ સાહિત્ય ઠીક ઠીક પ્રમાણમાં વાંચ્યું-વિચાર્યું હોવું જોઈએ. “જયદેવ એ પણ ઐતિહાસિક ઘટનાવાળી નવલ છે. જ્યાં લગી વૈષ્ણવ સાહિત્યને ઠીક ઠીક પરિચય સાધ્યો ન હય, અને તે પરંપરાનું સાંપ્રદાયિક દૃષ્ટિએ પરિશીલન કર્યું ન હોય ત્યાં લગી એવી ઉઠાવદાર નવલ કદી આલખી ન શકાય. એનો વાંચનાર એવી છાપ અવશ્ય ઝીલવાને કે આ નવલને લેખક વૈષ્ણવ હેય તે ના નહિ!
