________________
અનધિકાર ચેષ્ટા
પ્રાચીન ભારતીય કથાસાહિત્ય મેં સાંભળ્યું છે, પણ તે ઈચ્છું તેટલી એકાગ્રતાથી અને વ્યાપક રીતે નથી સાંભળ્યું તે વખતે વિષયાન્તર વ્યાસંગને લીધે મનમાં એમ થતું કે મારે આ વિષે ક્યાં લખવું છે ? જ્યારે લખવું હશે ત્યારે સાંગોપાંગ વાંચીશું અને વિચારીશું. પણ એ અવસર આવ્યો જ નહિ, અને ધારેલું રહી ગયું. નવયુગીન વાર્તાસાહિત્ય વિષે પણ એમ જ બન્યું છે. નોવેલ, ઉપન્યાસ, કાદંબરી ને ગ૯૫ જેવાં નામથી પ્રસિદ્ધ થતું કથાવાડ્મય મેં સાભળ્યું જ નથી, એમ કહું તે જરાય અત્યુક્તિ નથી. વિદેશી ભાષામાં પ્રસિદ્ધ થતી ઉત્તમોત્તમ વાર્તાઓ વિષે પણ એમ જ બન્યું છે. તેથી હું પિતે જ વાર્તા વિષે કાંઈ પણ લખવા માટે અનધિકાર સમજું છું. તેમ છતાં હું કાંઈક લખવા પ્રેરાયો છું તે-અનધિકાર ચેષ્ટા-ને ખુલાસે અંતમાં થઈ જશે.
મનુષ્યજાતિનાં વ્યાવર્તક કે વિશિષ્ટ લક્ષણો અનેક છે. તેમાંથી એક સરળ અને ધ્યાન ખેંચે એવું લક્ષણ તે – તેને કથા-વાર્તાને વારસે છે. નાના મોટા માનવસમાજની વાતો દૂર રહી, પણ એક
ક્યાંક ખૂણે અટૂલું પડેલ કુટુંબ લઈ તે વિષે વિચાર કરીએ તેય જણાઈ આવશે, કે કુટુંબનાં બાળકો અને વડીલ વચ્ચેનું અનુસંધાનકારી તત્ત્વ એ વાર્તાઓ છે. માતા કે દાદી, બાપ કે દાદો, નાનાં-મોટાં પિતાનાં બાળકોને વાત ન કહે, તેમનું મન નવાનવા વિષયોમાં ન
