________________
૯૦
વાપાલનું વિઘામડળ અને બીજા લેખે નામે બે માથાભારે અમીરે સર્વ રાજ્યકારભાર ચલાવતા હતા અને સગીર સુલતાનને સખ્ત જાસામાં રાખતા હતા. સત્તાલેભી દરિયાખાને કાવતરાં કરી ઇમાદુભુલ્કને નસાડ્યો. આ વિજયથી તે એશઆરામી થઈ ગયો હતો. આ તકનો લાભ લઈને સુલતાન મહમ્મદશાહ દરિયાખાનના જાપ્તામાંથી મુક્ત થઈ ધંધુકામાં આવેલી આલમખાન લોદીની જાગીરમાં ગયો. દરિયાખાને લશ્કરની મદદથી ધંધુકા લીધું અને સુલતાન ને નસાડી મૂક્યો. પણ તેનું જ લકર તેની સામે થયું અને છેવટે તે બુરાનપુર તરફ નાસી ગયો.
આમ ગૂજરાતની સુલતાનશાહીના પતનકાલ આ શિલાલેખ છે. સં. ૧૫૯૪ માં પાદશાહ માત્ર તેર વર્ષને હેઇ દરિયાખાન સર્વસત્તાધારી હતો એમ તેના હુકમથી ધર્મશાળા બંધાવી હોવાનો ઉલ્લેખ પરથી સમજી શકાય છે.
પાટણમાં કયા સ્થળે આ ધર્મશાળા બાંધવામાં આવી હશે તે કહેવિાનાં કોઈ સાધન આપણી પાસે નથી. લેખની તકતી તે ધર્મશાળાની ભીંતમાં બેસાડવામાં આવી હશે, એમ કલ્પી શકાય છે.
મુસ્લિમ રાજ્યકાળમાં મુસિલમ સત્તાધારીઓએ બંધાવેલી ધર્મશાળાને આ લેખ સંસ્કૃત ભાષામાં છે તે નોંધપાત્ર છે. મુસ્લિમ રાજ્યકાળમાં પણ સંસ્કૃત ભાષામાં લખાયેલાં ખતપત્રો, દરતાવેજો વગેરે માન્ય રાખવામાં આવતાં એ તે જાણીતી વાત છે, પરંતુ મુસ્લિમ હાકેમ પોતે થઇને સંસ્કૃતમાં લેખે કોતરાવતા એ ધ્યાન ખેંચે છે. સંભવ છે કે બંધાવવામાં આવેલી ધર્મશાળા ખાસ કરીને હિન્દુ પ્રજાજનો માટે હશે. આ ઉપરાંત મુસ્લિમ સુલતાનના નામ આગળ
અલક્ષજગદીશવરલબ્ધરાજ્યલક્ષ્મીસ્વયંવરમાલાલંકૃતકંઠકંદલ”, “રિપુવનદહનદાવાનલ,” “અન્યાયાંધકારમાર્તડ, યાચકજનચિન્તામણિ ઇત્યાદિ વિશેષણે લગાડવામાં આવેલાં છે તે પણ સેંધ માગી લે છે. જો કે તે ઉપરથી જે તે સુલતાનની વ્યક્તિગત કારકિર્દી વિષે અનુમાન કરવા બેસવું એ તો સાહસ જ ગણાય, કેમકે હિન્દુ તેમ જ મુસ્લિમ રાજ્ય
