________________
કેટલાકોના હાથમાં પાશ, એમ યુદ્ધ માટેનાં જુદાં જુદાં હથિયારો શ્રી રાવણના વીર સૈનિકોની પાસે હતા.
શ્રી રાવણના વીરો વારંવાર નામ લઈ લઈને દુશ્મન પક્ષમાં - વીરોને પૂછતા થકા રણકર્મમાં ચતુરાઈપૂર્વક વિચરવા લાગ્યા.વૈતાઢ્યગિરિની જેમ પોતાની સેનાની વિશાળતાથી પચાસ યોજન પ્રમાણ ભૂમિમાં શ્રી રાવણે રણકાર્યને માટે પડાવ નાખ્યો.
બેય સેનાના સૈનિકો પોતાના નાયકેની પ્રશંસા કરતા હતાં અને દુશ્મન પક્ષના નાયકોની નિદા કરતા હતા, પરસ્પર આક્ષેપો કરતા હતા અને અંદર અંદર કથાઓ કહેતા હતા તેમજ સ્ફોટ પૂર્વક અસ્ત્રોને અસ્ત્રોથી વગાડતા હતા. આ રીતે કાંસીતાલની જેમ શ્રી રામચંદ્રજી અને શ્રી રાવણનાં સેવ્યો મળ્યાં, ત્યાં એમના મોંમાંથી બીજું શું નીકળે ? જા-જા, ઉભો રહે-ઉભો રહે, ભય પામ નહિ, આયુધ છોડ. આયુધ ગ્રહણ કર. એવી વાણી સૈનિકોના મુખમાંથી ત્યાં નીકળવા લાગી.
યુદ્ધ થયું પણ કોઈનો જય થયો નહિ બંને સેનામાં શલ્યો, શંકુઓ, બાણો, ચક્રો, પરિઘો, અને ગદાઓ, જંગલમાં પક્ષીઓની જેમ આવી આવીને પડવા લાગ્યાં. પરસ્પર ઘાતનું કામ ચાલુ થઈ ગયું. યુદ્ધ એટલે જ સંહારકાર્ય. તે સમયે પરસ્પર ઘાતથી ભગ્ન થયેલા ખડ્યોથી અને વેગથી છેદાએલાં ઉછળતાં મસ્તકોથી આકાશ વિવિધ કેતુ અને વિવિધ રાહુવાળું હોય તેવું દેખાવા લાગ્યું. સુભટો મુદ્ગરોના આઘાતોથી હાથીઓને વારંવાર પાડી દેતા હતા, તેથી તેઓ ગેડીદડાની રમત રમતા હોય તેવા લાગતા હતા. દુશ્મનના છે સૈનિકો દ્વારા કુઠારાઘાતોથી છેદાએલા સૈનિકોના બે હાથ, બે પગ અને માથું એમ પાંચ શાખાઓ વૃક્ષોની શાખાઓની જેમ પડવા લાગ્યા. ભૂખ્યાં યમરાજને ઉચિત એવા કોળીયાની જેમ, વીરો, વીરોનાં માથાંઓને છેદીને ભૂમિ ઉપર ફેંકવા લાગ્યા. પરંતુ મહાપરાક્રમી એવા રાક્ષસોના અને વાનરોના તે યુદ્ધમાં ભાગીદાર પિત્રાઈઓના ધનની જેમ, જય લાંબા કાળે સાધ્ય બન્યો. અર્થાત્ આટલું યુદ્ધ થયું તેમાં તો બેમાંથી એકેયનો જય થયો નહિ.
બિભીષણ એક સાચો સ્નેહી..૨
