________________
લંક વિજય. ભાગ-૪
માત્ર એક રાત ગઈ છે. ત્યાં બીજા દિવસની સવારે જ શ્રી રાવણના ભાઈઓ, શ્રી રાવણના પુત્રો, શ્રી રાવણની પત્નીઓ અને શ્રી રાવણના બીજા પણ સંબંધીઓ મુનિને વંદન કરવા ગયા; એ લોકવિરુદ્ધ ગણાય ? નહિ જ. આ બધા કયારે જાય ? મરણ અને જીવન સમજાય તો. મરણ નિયત છે. જીવન સાધ્યને સાધવાનું સાધન છે. કોઈ મરે ત્યારે પણ એ મરણથી ખ્યાલ આવે કે, પોતાના મરણ પહેલા જીવનનું સાધ્ય સાધવું જોઈએ, એનું નામ વિવેક. મરણ તો પાછળના આત્માઓને ચેતવે છે કે, આ તો ગયો. તમે ચેતો.' શ્રી રાવણના મરણે ઘણાને ચેતવ્યા. શ્રી રાવણ જેવાને મરતો ભાળીને એમ થાય કે, આ મરે તો અમારી શી હાલત? અને એ નિમિત્તેય આત્મા જાગૃત થાય. મરણ એ તો ફસેલા આત્માઓને ચેતવવાનું સાધન છે.
વિષયકષાયમાં લીન થયેલા આત્માને આમ ખ્યાલ ન આવે એમ બને, પણ વિવેકદશા જો અંતરમાં હોય તો પ્રાય: કોઈના પણ મરણ વખતે જરૂર ખ્યાલ આવે. એ વખતે સારી સામગ્રી મળી જાય અને સાચું કહેનાર મળે તો ઘણો લાભ થઈ જાય. પતિ મરણ પામતાં એ અરસામાં બાઈને જો સારા સંસ્કાર મળી જાય તો ખોટા સંસ્કારની બારી એના માટે મોટે ભાગે બંધ થઈ જાય છે, પણ એ અરસામાં જો ખરાબ સંસ્કાર મળે તો આત્માને ઉન્માર્ગે જતાં વાર ન લાગે. શોક, દુ:ખ અને આપત્તિના પ્રસંગો પણ વિવેકીઓ માટે વૈરાગ્યની ઉત્પત્તિનાં કારણો છે. ડાહીઓ તો દુ:ખમાં દાવ સાધી લે. જીવ્યો ત્યાં સુધી તો ચૂસ્યો પણ પછી ય પાપની પોટલી
મોકલવી ? દુ:ખીના ભેગા ડાહી રોવા ન બેસે. કહી દે કે “સંસાર દુ:ખમય છે, નહિ ચેતે તો બીજું આવશે. કોઈ આદમી ધાડથી બચી ઘેર આવે અને હજાર ગયાનું કહે, ત્યારે સ્નેહી શું કહે ? તમે જીવતા આવ્યા તે સારું થયું, ભલે હજાર ગયા. જીવતા આવવાની આશા જ કયાં હતી ?”
