________________
Cu
X XX XX XX X ? किं मां न वेत्सि तं विप्र - मरुणग्रामवासिनम् ॥११॥ यूयं येनातिथिभूता, अपि दुर्वचसा मया । आक्रुष्टामोचितोऽस्म्यस्मायुष्माभिश्च कृपापरैः ॥२॥
“મારે ત્યાં અતિથિરૂપ થઈને આવેલા એવા પણ આપની ઉપર દુર્વચન દ્વારા જે મેં આક્રોશ કર્યો હતો અને એ આક્રોશના યોગે રોષાયમાન્ થયેલા (શ્રી લક્ષ્મણજીથી), કૃપામાં જ તત્પર એવા આપે મને મૂકાવ્યો હતો. એ અરૂણ ગામવાસી એવા બ્રાહ્મણને આપ શું નથી જાણતાં ?'
નિર્ભયતા એ આત્માને સત્યભાષી બનાવે છે. એનું આ અનુપમ ઉદાહરણ છે. દેખતાંની સાથે ભયભીત બનવાથી નાસી છૂટવાની ઈચ્છાવાળો બની ગયેલો કપિલ આશ્વાસનના યોગે નિર્ભય , બનવાથી આ રીતે પોતાના અપરાધનો સ્પષ્ટ શબ્દોમાં એકરાર કરે છે. ગુનેગારને પણ ભયભીત બનાવવો એ ઇરાદાપૂર્વક તેને અસત્ય બોલાવવાનો પાઠ આપવા બરાબર છે. છદ્મસ્થ માત્ર ભૂલને પાત્ર છે અને ભૂલ કરનારને અગર ભૂલ કરી ચૂકેલાને ભૂલથી બચાવવો એ ઉપકારીનો ધર્મ છે.
કપિલ જેમ નિ:શંક થઈને શ્રી રામચંદ્રજી પાસે જઈને બેઠો, તેમ તે બ્રાહ્મણની સુશર્મા નામની પત્ની કે જેણે પોતાને ઘેર અતિથિ તરીકે આવી પહોંચેલ શ્રી રામચંદ્રજી આદિનો સુંદરમાં સુંદર સત્કાર કર્યો હતો. તે શ્રીમતી સીતાજી પાસે કંઈ રીતે બેઠી તેનું વર્ણન કરતાં કહ્યું છે કે
सुशर्मा ब्राह्मणी सापि, प्राग्वृत्ताख्यानपूर्वकम् । गत्वोपसीतं दीनास्या-प्रदत्ताशीरुपाविशत् ॥१॥
“આપ્યો છે આશિર્વાદ જેણે એવી અને નમુખીવાળી સુશર્મા નામની બ્રાહ્મણી પણ, પૂર્વના વૃતાન્તને કહેવાપૂર્વક જઈને શ્રીમતી સીતાજીની પાસે બેઠી.”
મહાપુરુષોનાં હદયની દિલાવરતા કપિલે પોતાની ઓળખાણ એવી રીતે આપી કે જેથી શ્રી રામચંદ્રજીના ધ્યાનમાં એની સઘળીએ દરિદ્રતા આવી ગઈ. એની દરિદ્રતા ધ્યાનમાં આવતાંની સાથે જ શ્રી રામચંદ્રજી અપકારી પ્રત્યે
-રામ ત્યાં અચોધ્યા આ કહેવતનો સાક્ષાત્કાર..૩
