________________
વિષય-કષાયની આધીનતા અને નિર્મળ વિવેક
વિષયોની વિષમયતા અને કષાયોની કાલિમા માટે તો ધર્મશાસ્ત્રોમાં ખૂબ-ખૂબ કહેવાયું છે. જે ધર્મકથાનું આપણે શ્રવણ કરીએ છીએ તે સબુદ્ધિપૂર્વક સાંભળીએ તો આ વસ્તુ સમજાયા વિના રહે નહીં.
શ્રી રામચન્દ્રજી આદિ દંડકારણ્યમાં રહે છે, તે દરમ્યાન એકવાર લક્ષ્મણજી ફરતાં-ફરતાં એવા સ્થળે પહોંચ્યા છે કે જ્યાં રાવણનો ભાણેજ શંબુક વાંસજાળીમાં બાર-બાર વર્ષથી સુર્યહાસ ખગની સાધના કરતો હતો. શ્રી લક્ષ્મણજીએ ત્યાં સિદ્ધિની અણીએ આવીને રહેલા આ શસ્ત્રને જોયું, અજમાવ્યું ને શંબૂકનું શિર છેદાઈ ગયું. તેઓને ખૂબ પશ્ચાત્તાપ થયો, પોતાના અક્ષમ્ય અપરાધનો ખ્યાલ પણ આવ્યો. સંભવિત ઉપદ્રવની કલ્પના પણ આવી પણ હવે શું થાય ?
શૂર્પણખાની નિર્લજ્જતા એકાએક અકથ્વયુદ્ધ, શૂર્પણખા દ્વારા રાવણની ઉશ્કેરણી, કષાય જ્વાલા સાથે વિષયાગ્નિ પણ ભભૂકે તેવી વાતની રજૂઆત, વિષય-કષાયવશ રાવણનું અપહરણ માટે ગમન આદિ પ્રસંગોમાં શ્રી રામચન્દ્રજી આદિના નિર્મળ વિવેકનું દર્શન આ પ્રકરણ કરાવે છે.
૧૫
