________________
ફુટ વિવેચન
૭૧
તેથી પહેલાં તો નિશ્ચય વ્યવહાર એ બંનેને જાણવા, પછી યથાયોગ્ય અંગીકાર કરવા; પક્ષપાતી નહિ થવું. નિશ્ચયમાં નિશ્ચયરૂપ અને વ્યવહારમાં વ્યવહારરૂપ શ્રદ્ધા કરવી યુક્ત છે. એકમાં શ્રદ્ધા તે એકાંત મિથ્યાત્વ છે. જિનશાસનનો વેત્તા હઠાગ્રહી હોતો નથી, કારણ કે જિનમતનું કથન અનેક પ્રકારનું છે – અવિરોધરૂપ છે.
જેમ દંડ અને ચક્ર વગેરે નિમિત્ત કારણ વગર ઉપાદાન કારણરૂપ માટીના પીંડથી ઘટ બનાવવારૂપ કાર્યસિદ્ધિ થતી નથી તેમ વ્યવહારરૂપ બાહ્ય ક્રિયા તજી દેવાથી – સર્વ નિમિત્ત કારણ નાશ પામવાથી ફક્ત એકલા નિશ્ચયરૂપ ઉપાદાન કારણથી મોક્ષપ્રાપ્તિ વગેરે કાર્યસિદ્ધિ કેમ થાય ? તો નિશ્ચય અને વ્યવહાર એ બંને સાથે જ પ્રમાણરૂપ છે. સોનાનાં આભૂષણ સમાન નિશ્ચય નય છે, અને તે આભૂષણની અંદર આવેલા ઝાલણ, લાખ વગેરે પદાર્થસમાન વ્યવહાર નય છે. તો વ્યવહાર અને નિશ્ચય એ બંનેથી કાર્યસિદ્ધિ થાય છે, એકથી થતી નથી, એ ઉપરનું બધું કહેવાનું તાત્પર્ય છે.
આ વાત આજના અધ્યાત્મજ્ઞાની કહેવાતા સર્વને ખાસ મનનીય છે. ક્રિયા વિના જ્ઞાન યથાયોગ્ય ફલ આપતું નથી, તેમ વ્યવહાર વગર નિશ્ચય યથાફલદાતા નીવડતું નથી. બંને ચક્રથી જ રથ ચાલે અને એક વગર ન ચાલે એમ અનેક યુક્તિપ્રયુક્તિથી શ્રીમદ્દ યશોવિજયજીએ નિશ્ચય અને વ્યવહાર એ બંને પર પગલે પગલે ભાર મૂક્યો છે; જેમ દોય પંખવિણ પંખી જિમ નવી ચલી શકે ?
જિમ રથ વિણ દોય ચક્ર ન ચલેરે ન ચલેરે તિમ શાસન, નય બિહું* વિનારે
યશોવિજયજીકૃત સીમંધરસ્તવન. નિશ્ચય દૃષ્ટિ હૃદય ધરી જી, પાલે જે વ્યવહાર, પુણ્યવંત તે પામશે જી, ભવસમુદ્રનો પાર,
- મનમોહન જિનજીવ
શ્રામદ્યશોવિજયજી. * બને - નિશ્ચય અને વ્યવહાર.
