________________
૫૮
નયકર્ણિકા
૨. સંગ્રહ નય. સંગ્રહનો (સંક્રાંતિ નિ સંગ્રહ) જે સંગ્રહ – એકત્રિત કરે છે તે. એવો વ્યુત્પત્તિ અર્થ છે, એટલે જે વિશેષ ધર્મનો સામાન્ય સત્તાએ સંગ્રહ કરે છે. આ નય મુખ્યપણે સામાન્ય ધર્મને – સત્તાને સ્વીકારે છે. ઉદા. ક. “જીવ અસંખ્યાતપ્રદેશવાન છે. (આમાં – “જીવ' બોલવાથી
બધા જીવોનો સમાવેશ થઈ ગયો.) ખ. કોઈ શેઠ પોતાના ચાકરને કહે કે “દાતણ” લાવ. ત્યારે નોકર
દાતણની સાથે પાણીનો લોટો, રૂમાલ આદિ લાવે. આથી
‘દાતણમાં પાણી રૂમાલ આદિનો સંગ્રહ થયો. ગ. તેવી જ રીતે ‘વનસ્પતિમાં લીંબડો, આંબો, વાંસ આદિ વૃક્ષનો
સમાવેશ થાય છે. અદ્વૈત (વેદાંત) અને સાંખ્ય દર્શનો આ નયને જ સ્વીકારે છે.
,
૩. વ્યવહારનય વ્યવહારનો વ્યુત્પત્તિ અર્થ (fજ = વિશેષતાથી + મવતિ = માને છે – સ્વીકારે છે : = જે) એમ છે; એટલે કે જે કેવલ વિશેષાંતર્ગત સામાન્યને માને છે; અર્થાત મુખ્યપણે વિશેષ ધર્મને જ ગ્રહે છે. ક. જીવ વિષયવાસના સહિતશરીરવાન છે. આમાં વિષયવાસના એ
કર્મ છે અને ઇંદ્રિયાદિયુક્ત એવું શરીર પણ કર્મવશાત છે; (મુક્ત અવસ્થામાં તે હોતું નથી.) કર્મ એ જીવનો પર્યાય છેજીવની સત્તારૂપ નથી. પર્યાય એટલે ક્રમભાવી ધર્મ = જે ક્રમે ક્રમે બદલાતું જાય છે તે. આ પર્યાય (કર્મ) તે વિશેષ ધર્મ છે, તેથી વિષયવાસના સહિતશરીરવાન એ પર્યાય જીવને લગાડવાથી ફક્ત વિશેષ ધર્મ સ્વીકારાયો, અને તેથી વ્યવહારનયનું ગ્રહણ થયું.
