________________
૨૬
નયકર્ણિકા
(પદાર્થ)માં નાના પ્રકારના ધર્મ રહેલા હોવાથી, કોઈને મુખ્ય કયો ધર્મ દેખાય છે અને કોઈને કયો. તેથી જેને જે ધર્મ હાથીનો મુખ્ય લાગે છે, તે પ્રમાણે એ અજ્ઞાન પ્રાણીનું નામ આપે છે. આ ઉપરથી એમ નથી સમજવાનું કે બીજા ધર્મ બીજાઓને નહીં દેખાયા. પણ મુખ્ય ધર્મ કોઈને કોઈ અને કોઈને કોઈ લાગે, એ મનુષ્ય સ્વભાવ છે. અને જેમાં બધા ધર્મ આવે એવો શબ્દ આપણે બનાવીએ તો તે ઘણો લાંબો થાય અને વ્યવહારમાં પણ અડચણ પડે, જેને માટે હવે પછી ઉદાહરણ આપવામાં આવશે. હાલ તો સાતમો સરલ અને વિવિધ રીતે હાથીને જોતાં શું કહે છે તે આપણે જોઈએ. તે કહે છે કે ભાઈઓ, તમે બધા સાચા છો. જે અમુક ભાઈ જે હાથીને બે મુખે પાણી પીતાં જુએ છે અને દ્વિપ કહે છે, જે હાથીના ગંડસ્થળમાંથી મદ ઝરતું જ્યારે જુએ છે તો તેને મતંગજ પણ કહે જ. આ પ્રકારે જ્યારે એક એક ધર્મ તે છ સરળ પુરુષો જાણતા હતા તેને બીજા ધર્મોનું પણ મુખ્યપણું હોય છે એવું સમજાવતાં તે છએ હર્ષનાદ કર્યો, અને જેને એક નયનું સરળ સ્વભાવે જ્ઞાન હતું તેને બીજા એ નયનું જ્ઞાન થયું. આ જ પ્રમાણે સર્વ ધર્મવાળાઓ-સર્વ દર્શનવાળાઓ સર્વ પ્રવૃત્તિવાળાઓ-સર્વ સદ્ગુણવાળાઓ એક ગુણને મુખ્ય કહે છે. અને હાલના વિશાળ હૃદયવિકાસના કાળમાં વસ્તુના-પદાર્થના અન્ય ધર્મોને કબૂલ રાખે છે. લાલન નયવાદીને પ્રાર્થના કરે છે કે અર્વાચીન વિદ્વદ્ જગતના ઘટમાં જોશો તો વસ્તુતઃ કદાગ્રહ પશ્ચિમ પૂર્વના વિદ્વાનોમાંથી જઈ સ૨ળતા આવવા લાગી છે, માટે સમય જવા ન દેતાં જ્યાં નયાભાસને દૂર કરી નય સ્વીકારાવા લાગ્યો છે, ત્યાં સર્વ નયનું સમાનપણું દેખાડી જગતને જૈન જ્ઞાનમહાસૂર્યનો પ્રકાશ દેખાડવો. સમય ખોવો જોઈતો નથી. કહ્યું છે કે જા હાનિ: સમયવ્રુત્તિ: સમય ખોવા જેવી બીજી કઈ હાનિ છે ? સંસારવ્યવહારમાં કોઈ પણ વસ્તુના મુખ્ય ધર્મને ગ્રહવામાં આવે છે. અને તે વસ્તુનું નામ એ મુખ્ય ધર્મ જણાવનાર શબ્દ રચીને આપવામાં આવે છે. જેમકે ખુરસી છે એના પ્રત્યેક ધર્મો વગેરે કે અંગો વગેરે દર્શાવતો શબ્દ બોલવામાં, લખવામાં, કેટલો કઢંગો થઈ પડે તેનું એક ઉદાહરણ બસ થશે. ખુરસી માટે કોઈ એવો શબ્દ બનાવે કે - ચતુષ્પાવદ્વિહસ્તપૃષ્ઠજીત પિતનેત્રનુંપિતાસનું ॥ (ચાર પગવાળું, બે હાથવાળું, પીઠવાળું, ખીલાથી જડેલું, નેતરથી વણેલું આસન) તો આટલો
