________________
૨૪
નયકર્ણિકા
પણ પરમતસહિષ્ણુતાની પૂર્વની અપેક્ષાએ હાલ વિશેષ જોવામાં આવે છે. આ પરમોપકારી ગુણને લીધે સત્યગ્રાહકતા પણ વધતી જાય છે. લોકો વ્યાપારમાં, કળામાં, વિદ્યામાં, કે ઉદ્યોગપદ્ધતિમાં મારું તારું મૂકી જ્યાં સારું હોય ત્યાંથી ગ્રહણ કરવા શીખ્યા છે. તે જ પ્રકારે જે તત્ત્વજ્ઞાન અને જે દર્શન સારા, સત્ય, અને ગુણાવહ હોય તેના સિદ્ધાંતો પોતાનામાં દાખલ કરવા યુરોપ અમેરિકાના વિદ્વાનો હવે અટકતા નથી. આજ પ્રયાસ ચાલુ રહ્યો તો “મારું તે સત્યનું સ્થાન, સત્ય તે મારું” થોડા વખતમાં આપણે સર્વત્ર જોવા પામશું. આવી સ્થિતિનાં કંઈક દર્શન હાલ થવા લાગ્યાં છે તેનું કારણ શું એવો પ્રશ્ન પોતાના હૃદયમાં પૂછનારને સ્પષ્ટ ઉત્તર મળ્યા વગર રહેશે નહિ કે લોકોને જાણ્યે-અજાણ્ય, વાર્ય-હાર્યો, વિચાર્યે-અનુભવ્ય, અપેક્ષાજ્ઞાન કે નયજ્ઞાન ગ્રહણ કરવું પડ્યું છે. વિશાળ વીરદર્શન પોતાના નયજ્ઞાનનાં દ્વાર ખુલ્લા કરશે, તો આ તૈયાર થયેલો અને થતો જનસમૂહ તેને પોતામાં પ્રવેશતો જોશે એટલું જ નહિ પણ જેટલું જેટલું જગત તેમ કરશે, તેટલું તેટલું તે સમ્યક્ત્વવાન પણ આ દ્રવ્યાનુયોગની શાખારૂપ નયજ્ઞાનની વૃદ્ધિથી જ થશે.
ગૌણતા અને મુખ્યતા આ વિચિત્ર રુચિવાળું જગત પોતાના વિશેષ ધર્મને કે સ્વભાવને છોડી એક જ રીતિએ વર્તે એમ બનવાનું જ નથી. પદ્ધતિઓનું ભિન્નત્વ પણ આશયનું એકત્વ, એમ થવા સંભવ છે. આ ભિન્નભિન્ન પ્રવૃત્તિ કે નયમાર્ગ બીજી પ્રવૃત્તિ કે નયમાર્ગની સાથે વિરોધ કર્યા વગર પોતાની પ્રવૃત્તિને મુખ્ય અને બીજાની પ્રવૃત્તિને ગૌણ રાખ્યા વિના આગળ વધી શકશે નહિ. ગમે તેવું વિશાળ દર્શન પણ દેશકાળ પ્રમાણે (તત્વભેદે નહિ પણ) પ્રવૃત્તિ ભેદે ગૌણ-મુખ્યતા તો પામે છે. ટૂંકામાં નયાભાસને છોડી નયગ્રાહકતા પર આવે છે.
નયવાદ
સ્વમતાંધ લોકો સિવાયના ઘણા લોકોએ તો માત્ર બોલવામાં જ નહિ પણ લખવામાં અને વર્તનમાં નયવાદ ગ્રહણ કરવા માંડ્યો છે. વસ્તુસ્થિતિના નાના પ્રકારના ધર્મ દેખાતા હોવાથી સમજુ લોકો “ઘણું
