________________
૭૯
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ ભાવાર્થ :
દરેક સ્વભાવના આશ્રયભૂત દ્રવ્યને પૃથ ગ્રહણ કરીને ધર્માસ્તિકાયાદિ છ દ્રવ્યોમાંથી કેટલાં દ્રવ્યો છે ? તે બતાવવા “કેટલાં દ્રવ્યોમાં એ મથાળાની નીચે સંખ્યા ૧૦૫ બતાવેલ છે.
- -: સ્વભાવો ઉપર નયાવતાર - પૂર્વમાં ૨૧ સ્વભાવોનું વર્ણન કરીને ૧૧ સામાન્ય સ્વભાવો અને ૧૦ વિશેષ સ્વભાવો બતાવ્યા. હવે તે ૨૧ સ્વભાવોમાંથી કયા સ્વભાવને ગ્રહણ કરનાર કયો નય છે? તે બતાવવારૂપ નયાવતાર કહે છે – મૂળ બોલ :' (૧) અસ્તિત્વ સ્વભાવઃ - સ્વ-દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ ગ્રાહક દ્રવ્યાર્થિકનયથી. ભાવાર્થ :
દરેક દ્રવ્યમાં રહેલો અસ્તિત્વસ્વભાવ સ્વદ્રવ્ય, સ્વક્ષેત્ર, સ્વકાળ અને સ્વભાવના ગ્રાહક દ્રવ્યાર્થિકનયથી છે. જેમ, ઘટ તેના પરમાણુદ્રવ્યની અપેક્ષાએ અસ્તિત્વસ્વભાવવાળો છે. જે ક્ષેત્રમાં રહેલો છે તે ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ અસ્તિત્વસ્વભાવવાળો છે, અન્ય ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ નથી. જે કાળમાં વિદ્યમાન છે, તે કાળમાં અસ્તિત્વસ્વભાવવાળો છે, અન્ય કાળમાં નથી અને જે પ્રકારના રૂપ-રસાદિ ભાવો તે ઘટમાં વર્તે છે તે ભાવરૂપે તે ઘટમાં અસ્તિત્વસ્વભાવ છે, અન્ય ભાવરૂપે તે ઘટ અસ્તિત્વસ્વભાવવાળો નથી. તેથી દ્રવ્યને જોનારી દ્રવ્યાર્થિકનયની દૃષ્ટિથી તે ઘટરૂપ દ્રવ્ય સ્વદ્રવ્ય, સ્વક્ષેત્ર, સ્વકાળ અને સ્વભાવને ગ્રહણ કરનાર હોવાથી તે સ્વરૂપે તે ઘટ અસ્તિરૂપે દેખાય છે. માટે તેમાં અસ્તિત્વ સ્વભાવ છે. મૂળ બોલઃ
(૨) નાસ્તિત્વ સ્વભાવ :- પરદ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ ગ્રાહક દ્રવ્યાર્થિકનયથી.
