________________
૭૪
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ (૧૧) પારિણામિક સ્વભાવ જેનું બીજું નામ પરમભાવ સ્વભાવઃ- જેમ આત્માનો પરમભાવ સ્વભાવ સિદ્ધસદશ છે અને તેને અનુકૂળ એવા વીતરાગભાવને સ્પર્શનારો નિર્વિકલ્પરૂપ ભાવ છે, તે જીવનો પારિણામિક સ્વભાવ છે. આથી જ મહાત્માઓ ધર્મની સર્વ પ્રવૃત્તિઓમાં પરિણામિક ભાવને જ પ્રમાણ માને છે. તેથી જે ધર્મની પ્રવૃત્તિમાં વીતરાગતાને અનુકૂળ પારિણામિક ભાવનો અંશ નથી તે પ્રવૃત્તિને બાહ્યથી ધર્મરૂપે હોવા છતાં ધર્મરૂપે સ્વીકારતા નથી. મૂળ બોલઃ
(b) ૧૦ વિશેષ સ્વભાવો :- (૧) ચેતનવ સ્વભાવ, (૨) અચેતનવ સ્વભાવ, (૩) મૂર્તત્વ સ્વભાવ, (૪) અમૂર્તત્વ સ્વભાવ, (૫) એક પ્રદશીત્વ સ્વભાવ, (૬) અનેક પ્રદેશીત્વ સ્વભાવ, (૭) વિભાવ સ્વભાવ, (૮) શુદ્ધ સ્વભાવ, (૯) અશુદ્ધ સ્વભાવ, (૧૦) ઉપચરિત સ્વભાવ :- () કર્મજન્ય (સંસારીને) ii) સ્વભાવજન્ય (સિદ્ધ). ભાવાર્થ -
પદાર્થોમાં વર્તતા ૧૦ વિશેષ સ્વભાવો છે.
(૧) ચેતનત્વ સ્વભાવઃ- ચેતનવ સ્વભાવ ચેતનમાં જ રહે છે, અચેતનમાં રહેતો નથી. તેથી ચેતનનો વિશેષ સ્વભાવ છે.
(૨) અચેતનત્વ સ્વભાવ :- અચેતનત્વ સ્વભાવ અચેતનમાં જ રહે છે, ચેતનમાં રહેતો નથી. તેથી અચેતનનો વિશેષ સ્વભાવ છે.
(૩) મૂર્તિત્વ સ્વભાવ – મૂર્તત્વ સ્વભાવ મૂર્ત એવા પુદ્ગલમાં જ રહે છે, ધર્માસ્તિકાયાદિ અમૂર્ત દ્રવ્યોમાં રહેતો નથી. તેથી મૂર્ત એવા પુદ્ગલનો વિશેષ સ્વભાવ છે.
(૪) અમૂર્તત્વ સ્વભાવ - અમૂર્તત્વ સ્વભાવ અમૂર્ત એવા ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યોમાં રહે છે, મૂર્ત એવા પુદ્ગલ દ્રવ્યોમાં રહેતો નથી. તેથી અમૂર્ત દ્રવ્યોનો વિશેષ સ્વભાવ છે.
