________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રસના છૂટા બોલ
- ૬૫ (૧) પરસ્પર અવિરોધી:- સામાન્ય ગુણો પૈકી કોઈ એક ગુણ તે દ્રવ્યમાં રહેલા બીજા ગુણનો વિરોધ કર્યા વગર રહેતો હોય તો તે ગુણો પરસ્પર અવિરોધી કહેવાય છે.
(૨) પરસ્પર વિરોધી - સામાન્ય ગુણો પૈકી કોઈ એક ગુણ તે દ્રવ્યમાં હોય તો જે બીજો ગુણ તે દ્રવ્યમાં રહી ન શકે તે ગુણો પરસ્પર વિરોધી કહેવાય છે. મૂળ બોલ :
(૧) પરસ્પર અવિરોધી ગુણોના ભેદો - (i) અસ્તિત્વ, (i) વસ્તૃત્વ, (iii) દ્રવ્યત્વ, (i) પ્રમેયત્વ, (૫) અગુરુલઘુત્વ, (vi) સપ્રદેશત્વ. ભાવાર્થ -
(૧) પરસ્પર અવિરોધી ગુણોના છ ભેદો આ પ્રમાણે છે.
(1) અસ્તિત્વ - દરેક દ્રવ્ય વિદ્યમાન છે અર્થાત્ દરેક દ્રવ્ય “અસ્તિ” એ પ્રમાણે કહેવાય છે. માટે તેમાં અસ્તિત્વગુણ છે.
(ii) વસ્તુત્વઃ- દરેક દ્રવ્ય વસ્તુ સ્વરૂપે છે, તેથી તેમાં વસ્તુત્વગુણ છે. (iii) દ્રવ્યત્વ - દરેક દ્રવ્યમાં દ્રવ્યત્વગુણ છે, તેથી જ તેને દ્રવ્ય કહેવાય છે.
(iv) પ્રમેયત્વઃ- દરેક દ્રવ્યો જ્ઞાનનો વિષય છે, તેથી પ્રમેય છે. માટે તેમાં પ્રમેયત્વગુણ છે.
(v) અગુરુલઘુત્વ - દરેક દ્રવ્યો અગુરુલઘુત્વગુણવાળા છે. તે તે દ્રવ્યોમાં રહેલો અગુરુલઘુત્વગુણ કેવલીગમ્ય છે.
(M) સપ્રદેશત્વ - દરેક દ્રવ્યો પ્રદેશવાળા છે, તેથી સપ્રદેશ કહેવાય છે, માટે તેમાં સપ્રદેશત્વગુણ છે. જો કે પરમાણુને પ્રદેશ નથી, તેમ છતાં તેમાં સપ્રદેશત્વની યોગ્યતા હોવાને કારણે અર્થાત્ સ્કંધ થવાની યોગ્યતા હોવાને કારણે યોગ્યતાથી પરમાણુને પણ સપ્રદેશ કહેવાય છે.
અસ્તિત્વાદિ છએ ગુણો દરેક દ્રવ્યોમાં પરસ્પર અવિરોધીપણે પ્રાપ્ત થાય છે.
