________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ
(૩) આકાશાસ્તિકાય, (૪) પુદ્ગલાસ્તિકાય.
ભાવાર્થ
(ii) અજીવાસ્તિકાયના ચાર ભેદો છે, જે પૈકી (૧) ધર્માસ્તિકાય, (૨) અધર્માસ્તિકાય અને (૩) આકાશાસ્તિકાય એ ત્રણ દ્રવ્યો એક-એક જ દ્રવ્ય છે. વળી, ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય ચૌદ રાજલોકમાં વ્યાપીને રહેલા છે, જ્યારે આકાશાસ્તિકાય ચૌદ રાજલોક અને અલોક એમ સર્વત્ર વ્યાપક છે, તેથી અનંત છે. (૪) પુદ્ગલાસ્તિકાય :- પુદ્ગલ અનંત સંખ્યામાં છે અને ગતિશીલ પદાર્થ છે, ધર્માસ્તિકાયાદિની જેમ અવસ્થિત નથી.
મૂળ બોલ :
૫૧
(b) ઔપચારિક દ્રવ્ય : કાળદ્રવ્ય.
ભાવાર્થ:
(b) ઔપચારિક દ્રવ્ય કાળદ્રવ્ય છે; કેમ કે દ્રવ્ય સંપી નથી જીવ-અજીવદ્રવ્યના પર્યાયસ્વરૂપ છે, તે પર્યાયમાં દ્રવ્યનો ઉપચાર કરાય છે. મૂળ બોલ :
(૧) ધર્માસ્તિકાયના ભેદો :- (i) સ્કંધ, (ii) દેશ, (iii) પ્રદેશ. ભાવાર્થ:
(૧) ધર્માસ્તિકાયના ભેદો : (i) સ્કંધ :- ધર્માસ્તિકાય ચૌદ રાજલોકવ્યાપી અખંડ એક દ્રવ્ય છે. તે રૂપે તે સ્કંધ છે. (ii) દેશ ઃ- આખા એક સ્કંધની કલ્પનાથી નાના નાના ભાગો કરવામાં આવે તે દેશ કહેવાય છે. જેમ સિદ્ધશીલારૂપ ધર્માસ્તિકાયનો દેશ, મનુષ્યલોકરૂપ ધર્માસ્તિકાયનો દેશ ઇત્યાદિ દેશ છે. (iii) પ્રદેશ ઃ- વળી, એક પરમાણુ જેટલી અવગાહનાવાળો દેશ એ ધર્માસ્તિકાયનો પ્રદેશ છે. પ્રદેશ એટલે પ્રકર્ષથી નાનો દેશ.
મૂળ બોલ :
(૨) અધર્માસ્તિકાયના ભેદો :- (i) સ્કંધ, (ii) દેશ, (iii) પ્રદેશ.
