________________
૨૬
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ ભાવાર્થ -
(a) સભૂત વ્યવહાર - સદ્ભુત વ્યવહારરૂપ પ્રથમ ઉપનયના (૧) શુદ્ધ અને (૨) અશુદ્ધ એમ બે ભેદો છે.
(૧) શુદ્ધ સદ્ભુત વ્યવહાર ઉપનય:- શુદ્ધ એવા ધર્મ-ધર્મીનો ભેદ બતાવનાર શુદ્ધ સદ્ભુત વ્યવહાર ઉપનય છે. જેમ વ્યવહારનય શુદ્ધ આત્માનું કેવળજ્ઞાન છે એમ કહે છે, ત્યાં કેવલજ્ઞાનનો આત્માથી ભેદ બતાવે છે. આત્માના શુદ્ધ ભાવોને ગ્રહણ કરનાર હોવાથી તે શુદ્ધ છે તથા આત્મામાં વિદ્યમાન એવા કેવળજ્ઞાનને ગ્રહણ કરે છે તેથી સભૂત છે અને ભેદ કરે છે તેથી વ્યવહાર છે; કેમ કે ભેદ કરવાથી જ આત્માથી અતિરિક્ત જ્ઞાનનો વ્યવહાર થઈ શકે છે.
(૨) અશુદ્ધ સદ્દભૂત વ્યવહાર ઉપનય - વળી, અશુદ્ધ એવા આત્મામાં મતિજ્ઞાનાદિક બતાવનાર સભૂત અશુદ્ધ વ્યવહાર ઉપનય છે, ત્યાં કર્મવાળા અશુદ્ધ આત્માને જોનાર હોવાથી અશુદ્ધ છે, આત્મામાં મતિજ્ઞાનાદિ ગુણ વિદ્યમાન છે તેને જોનાર હોવાથી સભૂત છે અને આત્માથી મતિજ્ઞાનનો ભેદ કરે છે માટે વ્યવહાર છે. મૂળ બોલ :
(b) આસદભૂત વ્યવહાર : ૯
(૧) દ્રવ્યનો દ્રવ્યમાં ઉપચાર, (૨) ગુણનો ગુણમાં ઉપચાર, (૩) પર્યાયનો પર્યાયમાં ઉપચાર, (૪) ગુણનો દ્રવ્યમાં ઉપચાર, (૫) પર્યાયનો દ્રવ્યમાં ઉપચાર, (૬) દ્રવ્યનો ગુણમાં ઉપચાર, (૭) દ્રવ્યનો પર્યાયમાં ઉપચાર, (૮) પર્યાયનો ગુણમાં ઉપચાર, (૯) ગુણનો પર્યાયમાં ઉપચાર. ભાવાર્થ :
અસભૂત વ્યવહારરૂપ બીજા ઉપનયના નવ ભેદો છે.
(૧) દ્રવ્યનો દ્રવ્યમાં ઉપચાર :- જેમ પુદ્ગલદ્રવ્યનો જીવદ્રવ્યમાં ઉપચાર કરીને જીવને પુદ્ગલ કહેવાય; કેમ કે પુદ્ગલ સાથે જીવદ્રવ્ય એકમેક છે. અહીં દ્રવ્યના દ્રવ્યમાં ઉપચારરૂપ પ્રથમ ભેદની પ્રાપ્તિ છે.
