________________
દિવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ મૂળ બોલ :
(૨) સાંખ્યો - એકાંત અભેદ માને છે. ભાવાર્થ -
(૨) સાંખ્યદર્શન :- સાંખ્ય દર્શનકારો એકાંત અભેદ માને છે. આથી સાંખ્ય દર્શનકાર સત્કાર્યવાદી છે. તેથી તે કહે છે કે જેમ સરાવમાં ગંધ વિદ્યમાન છે અને અભિવ્યંજક એવા જળથી અભિવ્યક્ત થાય છે તેમ, ઘટના ઉપાદાન કારણમાં ઘટ વિદ્યમાન છે અને તેની અભિવ્યંજક સામગ્રીથી ઘટ અભિવ્યક્ત થાય છે માટે કારણ અને કાર્યનો એકાંત અભેદ છે એમ સાંખ્યદર્શનકારો માને છે. મૂળ બોલઃ
(૩) જૈનો - ભેદ અને અભેદ બનેય કથંચિત્ માને છે. ભાવાર્થ :
(૩) જૈનદર્શન - જૈનો ભેદ અને અભેદ બન્ને કથંચિત્ માને છે; કેમ કે પદાર્થને જોનારી વ્યવહારદૃષ્ટિથી સ્યાદ્વાદીને ઘટના ઉપાદાન કારણમાં ઘટ નથી તેમ પ્રતીત થાય છે અને પ્રયત્નથી ઘટ ઉત્પન્ન થયો તેમ પ્રતીત થાય છે. આથી વ્યવહારનયથી સ્યાદ્વાદી માને છે કે મિથ્યાદૃષ્ટિ જીવમાં સમ્યક્ત્વ ન હતું અને પ્રયત્નથી પ્રગટ થયું. આમ કહીને ઉપાદાનસામગ્રીમાં કાર્યનો ભેદ -વ્યવહારનયની દૃષ્ટિથી જૈનો સ્વીકારે છે. વળી, નિશ્ચયનયની સૂક્ષ્મદ્રષ્ટિથી
જ્યારે જોવામાં આવે ત્યારે દ્રવ્યમાં શક્તિરૂપે વિદ્યમાન જ કાર્ય કારણસામગ્રીથી અભિવ્યક્ત થાય છે તેમ સ્યાદ્વાદી માને છે, માટે નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિથી જૈનો ઉપાદાનમાં કાર્યનો કથંચિત્ અભેદ માને છે. આથી જ સ્યાદ્વાદી સૂક્ષ્મદ્રષ્ટિથી વિચારીને કહે છે કે સમ્યકત્વ એ જીવનું સ્વરૂપ છે, જે જીવમાં વિદ્યમાન જ હતું, ધનાદિની જેમ આગંતુક પદાર્થ નહોતું, ફક્ત કર્મથી આવરાયેલું હોવાથી જણાતું ન હતું અને નિમિત્તસામગ્રીથી કર્મ ખસે છે ત્યારે શક્તિરૂપે વિદ્યમાન જ સમ્યક્ત્વ અભિવ્યક્ત થાય છે. માટે આત્મારૂપ દ્રવ્યમાં સમ્યકત્વરૂપ કાર્યનો અભેદ છે એમ નિશ્ચયનયથી જેનો સ્વીકારે છે.
