________________
૯૬
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલ ચાર જ્ઞાન કર્મના ક્ષયોપશમથી થનારી જીવની પરિણતિરૂપ છે. અન્યના સંયોગથી થનારો ગુણ એ વિભાવગુણ કહેવાય અને તે વિભાવગુણરૂપ પર્યાય જીવના મતિજ્ઞાનાદિ ચાર જ્ઞાનના પરિણામરૂપ જ છે.
નયચક્રના અભિપ્રાયથી પર્યાયના આ ચાર ભેદ પણ ખરી રીતે તો પ્રાયઃ જાણવા; કેમ કે અપેક્ષાએ તો પરમાણુરૂપ દ્રવ્યપર્યાય જુદો છે તેથી પાંચ ભેદ થાય છતાં ચાર ભેદ કહ્યા તેથી તે પ્રાયઃ જાણવા; કેમ કે પરમાણુરૂપ દ્રવ્યપર્યાય આ ચારમાં સમાતો નથી.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે પરમાણુને પર્યાય કેમ કહ્યો ? દ્રવ્ય કેમ ન કહ્યો ? તે બતાવવા અર્થે મૂળ બોલમાં “કેમ કે થી કહે છે – પરમાણુપણાને પણ શાસ્ત્રમાં વિભાગજાત પર્યાયપણું કહ્યું છે અર્થાત્ મેવાપુ:=ભેદથી અણુ ઉત્પન્ન થાય છે એમ કહ્યું છે, અને જે ઉત્પન્ન થાય છે તે પર્યાય છે માટે અપેક્ષાએ અણુ પર્યાય છે, તેથી પુદ્ગલદ્રવ્યનો પરમાણુ પર્યાય છે એ પ્રમાણે ફલિત થાય છે.
સંપૂર્ણ
