________________
९६
नवतत्त्वसंग्रहः
उपयोगथी क्षणमात्र च्युति - भूले नही ते 'अविच्युतिधारणा ' है । स्थिति अंतर्मुहूर्तनी. जे वस्तुनो उपयोग था तेह तो भ्रंस हुआ है पणि संस्कार रह गया है पुष्पवासनावत् तेहने 'वासना धारणा' कहीये । स्थिति संख्यात असंख्यात कालनी । कालांतरे कोइक तादृश अर्थ (ना) दर्शनथी संस्कारने प्रबोधेंकरी ज्ञान जागृत हूया जे में एह पूर्वे दीठा था ऐसी जो प्रतीति ते 'स्मृतिधारणा' ज्ञेयं ।
स्थिति अवग्रह आदि ४ की - अवग्रह एक समय वस्तु देख्यां पछे विकल्प उपजे ही स्मा (?). ईहा अंतर्मुहूर्त विचाररूप होणें ते । अवाय अंतर्मुहूर्त निश्चय करणे करके । धारणा वासना [ श्री] संख्य असंख्य काल आयु आश्री । अवग्रह के दो भेद हे । दोनो का अर्थ - १ व्यंजनावग्रह | 'व्यंजन' शब्दना तीन अर्थ है । 'व्यंजन' शब्दनी व्युत्पत्ति करीने विचार लेना । श्रोत्रादिक इन्द्रिय अने शब्दादिक अर्थनो जे अव्यक्तपणे - अप्रगटपणे संबंध तेहने 'व्यंजन' कहीये । अथवा व्यंजन शब्दादिक अर्थने पिण कहीये । अथवा व्यंजन श्रोत्रादिक इन्द्रियनें पिण कहीये । तलें एहवा शब्दार्थ नीपना-अप्रगट संबंधपणे करी ग्रहीये ते 'व्यंजनावग्रह' कहीये । एह व्यंजनावग्रह प्रथम समयथी लेई अंतर्मुहूर्त प्रमाण काल जानना । २ अर्थावग्रह. प्रगटपणे अर्थग्रहण ते 'अर्थावग्रह' कहीये । ते एक समय प्रमाण ।
व्यंजनावग्रह चार प्रकारे - १ श्रोत्र इन्द्रिय व्यंजन अवग्रह, २ घ्राण इन्द्रिय व्यंजन अवग्रह, ३ रसना इन्द्रिय अवग्रह, ४ स्पर्शन इन्द्रिय व्यंजन अवग्रह |
चार इन्द्रिय प्राप्यकारी कही तेहसूं व्यंजनावग्रह होय । वस्तुने पामीने परस्परे अडकीने प्रकाश करे ते 'प्राप्यकारी' कहीये । अथवा विषय वस्तुथी अनुग्रह उपघात पामे ते 'प्राप्यकारी' कहीये । ते नयन वर्जित चार इन्द्रियां जाननी । नयन, मन ते अप्राप्यकारी है, श्रोत्रेन्द्रियव्यंजनावग्रह-श्रोत्रेन्द्रिये अव्यक्तपणे शब्दना पुद्गल प्रथम समयादिकने विषे ग्राहीइ है ते 'श्रोत्रेन्द्रियव्यंजनावग्रह ।' इसीतरे घ्राण, रसन, स्पर्शन के साथ अर्थ जोड लेना ।
अर्थावग्रह ६ भेदे - १. स्पर्शनेन्द्रियार्थावग्रह, २. रसनेन्द्रियार्थावग्रह, ३. घ्राणेन्द्रियार्थावग्रह, ४. चक्षुरिन्द्रियार्थावग्रह, ५. श्रोत्रेन्द्रियार्थावग्रह, ६. नोइन्द्रियार्थावग्रह. स्पर्शनइन्द्रिये करी प्रगटपणे स्पर्श सित पुद्गलने ग्रहीये ते 'स्पर्शेन्द्रियार्थावग्रह.' एवं सर्वत्र जानना । नोइन्द्रिय मन है ।
ईहा षट् भेदे –१. स्पर्शेन्द्रियेहा, २. रसनेन्द्रियेहा, ३. घ्राणेन्द्रियेहा, ४ चक्षुरिन्द्रियेहा ५. श्रोत्रेन्द्रियेहा, ६. नोइन्द्रियेहा । स्पर्शन इन्द्रिये करी गृहीत जे अर्थ तेहनुं विचारणा ते 'स्पर्शनइन्द्रिय- ईहा । ' एवं सर्वत्र ।
अवाय ६ भेदे - १. स्पर्शनेन्द्रियावाय, २. रसनेन्द्रियावाय, ३. घ्राणेन्द्रियावाय, ४. चक्षुरिन्द्रियावाय, ५. श्रोत्रेन्द्रियावाय, ६. नोइन्द्रियावाय । स्पर्शन इन्द्रिये गृहीत वस्तु विचारी तिसका निश्चय करना ते 'स्पर्शनेन्द्रियावाय.' एवं सर्वत्र ज्ञेयं ।
धारणा षट् भेदे - १. स्पर्शनेन्द्रियधारणा, २. रसनेन्द्रियधारणा, ३. घ्राणेन्द्रियधारणा, ४ . चक्षुरिन्द्रियधारणा, ५. श्रोत्रेन्द्रियधारणा, ६. नोइन्द्रियधारणा । स्पर्शन इन्द्रिये जे वस्तु ग्रही विचारी निश्चय करी धरी राखनी ते 'स्पर्शनेन्द्रियधारणा.' एवं सर्वत्र ।