________________
४२
પ્રસ્તાવના
રાડારાડ પાડે (પૃ. ૧૪૭). આને અંગે સમરાઈચચરિય (ભવ ૪, पत्र 3०१)साक्षी ५४ छे.
ઉપદેશપ્રાસાદ (સ્તમ્ભ ર; વ્યાખ્યાન ૨૩)માં અવતરણ રૂપે નીચે भुकरमनु पध छ:-- "दृष्ट्वाऽन्नं सविर्ष चकारविहगो धत्ते विरार्ग दृशाहैसः कूजति सारिका च वमति क्रोशत्यजस्रं शुकः । विष्टां मुंचति मर्कटः परभृतः प्राप्नोति मृत्यु क्षणात् , क्रौञ्चो माद्यति हर्षवांश्च नकुलः प्रीतिं च धत्ते द्विकः।"
આને અર્થ એ છે કે ઝેરવાળે અન્ન જોઈને ચર પક્ષી નેત્રમાં વિરાગ ધારણ કરે છે અર્થાત્ આંખ મીંચે છે, હંસ કૂજન કરે છે શબ્દ કરે છે, સારિકાને વમન થાય છે, પિોપટ વારંવાર આક્રોશ કરે છે, વાદરે વિષ્ટા કરે છે, કેયલ ક્ષણવારમાં મરણ પામે છે, ક્રૌંચ. રાજી થાય છે, નેળિયે આનંદ પામે છે અને કાગડો પ્રસન્ન થાય છે. | હેમવિજયગણિએ વિ. સં. ૧૬૫માં કથા રત્નાકર રચે છે. એમાં ૨૬મા પત્રમાં આ અંગે અવતરણરૂપે નીચે મુજબનાં પડ્યો છે –
"विषयदुष्टाशनस्वादात्, काकः क्षामस्वरो भवेत् । लीयते मक्षिका नात्र, विलीना च विपद्यते ॥१॥ अन्नं सविषमाघ्राय, भृगः कूजति चाधिकम् । सारिका सविषेऽन्ने तु, विक्रोशति तथा शुकः ॥२॥ विषान्नदर्शनान्नेत्रे, चकोरस्य विरज्यतः । म्रियते केकिलो मत्तः, क्रौंचा माद्यति तत्क्षणात् ॥३॥ नकुलो हृष्टलामा स्यान्मयूरश्च प्रमेादते। अस्य चालाकमात्रेण, विषं मन्दायते क्षणात् ॥४॥ उद्वेगं याति मार्जारः, पुरिषं कुरुते कपिः । गतिः स्खलति हंसस्य, ताम्रचूडा विरौति च ॥६॥"
