________________
कषायविषयेषु धावन्नात्मा दुर्जेय:
योगसार: ४/५
अवतरणिका - कषायविषयैर्मनस्तरलीभवतीति दर्शितम् । अधुना कषायविषयेषु धावन्नात्मा दुर्जेय इति प्र
३१६
मूलम् - कषायविषयग्रामे, धावन्तमतिदुर्जयम् ।
यः स्वमेव जयत्येकं, स वीरतिलकः कुतः ? ॥५॥
अन्वयः
यः कषायविषयग्रामे धावन्तमतिदुर्जयं स्वमेवैकं जयति स वीरतिलकः कुत: ? ॥५॥
पद्मीया वृत्तिः - य: - जीवः कषायविषयग्रामे - कषायविषयाणां ग्राम:-समूह इति कषायविषयग्राम:, तस्मिन्, धावन्तम् - सजन्तम्, अतिदुर्जयम् - दुःखेन जीयते कषायविषयग्रामान्मोच्यते इति दुर्जयः, अतिशयेन दुर्जय इत्यतिदुर्जयः, तम्, स्वम् - स्वात्मानम्, एवशब्दो अन्येषां जयं व्यवच्छिनत्ति, एकम् - अद्वितीयम्, जयति मोहपाशान्मोचयति, सः आत्मविजेता, वीरतिलकः - वीरेषु - शूरेषु तिलकः - पुण्ड्र इवेति वीरतिलकः-श्रेष्ठवीरः कुतः - कथं प्राप्य: ? विरल इत्यर्थः ।
-
-
जगति प्रभूताः शूराः सन्ति । ते दुर्जयानपि शत्रूञ्जयन्ति । ते सर्वं जगज्जेतुं शक्नुवन्ति । परन्त्वात्मानं जेतुं तेऽसमर्थाः । अत एव ते कषायविषयेषु सजन्ति । चक्रवर्त्ती षट्खण्डं भरतं जयति । यद्येकोऽपि राजा तस्याऽऽज्ञां न मन्यते तर्हि तस्य चक्रमायुधशालायां न
1
અવતરણિકા - કષાયો અને વિષયો વડે મન ચંચળ થાય છે, એમ બતાવ્યું. હવે કષાયો અને વિષયો મુશ્કેલીથી જિતાય એવા છે એમ બતાવે છે -
१.
શબ્દાર્થ - જે કષાયો અને વિષયોના સમૂહમાં દોડતાં, બહુ મુશ્કેલીથી જિતાય એવા પોતાને એકને જ જીતે છે, તે વીરોમાં તિલક સમાન મુનિ ક્યાંથી મળે ? અર્થાત્ તેવા મુનિ બહુ ઓછા હોય છે. (૫)
विषये ग्रामे
પદ્મીયાવૃત્તિનો ભાવાનુવાદ - જગતમાં અનેક શૂરવીરો છે. તેઓ મુશ્કેલીથી જિતાય એવા શત્રુઓને જીતે છે. તેઓ આખા જગતને જીતી શકે છે, પરંતુ તેઓ આત્માને જીતવા અસમર્થ છે. માટે જ તેઓ કષાયો અને વિષયોમાં આસક્ત થાય છે. ચક્રવર્તી છ ખંડવાળા ભરતક્ષેત્રને જીતે છે. જો એક પણ રાજા તેની આજ્ઞા ન
-
-
LI २. जयत्येकः
-
DI
