________________
૧૦
ભૌગોલિક વિષયક “બૃહતસંગ્રહણ”, “સેત્રસમાસાદિ ગ્રન્થમાં અસંખ્ય દ્વીપ સમુદ્રાદિનું વર્ણન સપૂર્ણતયા અતીવ વિષદરૂપે જણાવેલ છે. એ અસંખ્ય દ્વીપ સમુદ્રાદિમાં મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં તો માત્ર બે સમુદ્રસહિત અઢીદ્વીપ પ્રમાણ જ છે.
અસંખ્ય દ્વીપ સમુદ્રો પરસ્પર એકબીજાને વલયાકાર સ્પેશીને હેલા છે. તેમાં સર્વ પ્રથમ પ્રમાણગુલના માને ૧૦૦૦૦૦ એક લાખ થાજનને થાળી આકાર “જબુદ્વીપ” રહેલ છે તેની ચારે બાજુ વલયાકારે બે બે લાખ ચોજન પ્રમાણને “લવણસમુદ્ર” રહેલ છે. તેની ચારે બાજુ વલયા. કાર ચાર ચાર લાખ થાજન પ્રમાણ “ઘાતકીખંડ રહેલ છે. તેની ચારે બાજુ વલયાકાર આઠ આઠ લાખ જન પ્રમાણને “કાળોદધિસમુદ્ર” રહેલ છે. તેની ચારે બાજુ વલયાકાર સેળ સેવ લાખ જન પ્રમાણને “પુષ્કરવારદ્વીપ” રહેલ છે. એ પુષ્ક૨વરદ્વીપના મધ્યભાગે “માનુષેત્ત૨ પર્વત” રહેલ હોવાથી “પુષ્કરવારદ્વીપ” આઠ આઠ લાખ જનના બે વિભાગ વહેંચાયેલ છે. તેમાં કાળોદવિ સમુદ્રને સ્પશીને રહેલ આઠ જન પ્રમાણુના પ્રથમ અધપુષ્કરદ્વીપ” પર્યતનું જ મનુષ્યક્ષેત્ર છે. એક રજજુલોક ટલે અસંખ્યાત કોટાકોટી જન પ્રમાણુની ભૂગોળમાંથી માત્ર અસંખ્યાતમાં ભાગે બે સમુદ્ર સહિત અઢીદ્વીપ એટલે માત્ર ૪૫૦૦૦૦૦ પીસ્તાલીસ લાખ જન પ્રમાણતું અત્ય૫ “મનુષ્યત્ર” છે.
એક લાખ એજનના અજબૂદ્વીપ”માં “ભરતક્ષેત્રના પ્રારંભથી ૩૩૧૫૭ થાજન ૧૭ કળાએ “નિષધપર્વત” ની
