Panchvastu

SR No.: 022091
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Publisher: Rushabhdevji Keshrimalji Shwetambar Samstha
Publication Year: 1937
Total Pages: 124
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Book_Gujarati
File Size: 17 MB

Page 46

પંચવસ્તક.
તેવી રીતે પ્રવેશ, નિર્ગમ, વારણના પ્રયત્નોમાં જેમ અપવાદે છે, તેવી રીતે સામાયિકના નિશ્ચયવાળાને નકારશી વિગેરેમાં આગાર સમજવા, તે સુભટને પ્રવેશ વિગેરેને પ્રયત્ન છતાં પણ જીવનના મમત્વરહિતપણું નથી એમ નથી, તે મમત્વરહિત પરિણામ શત્રુને પ્રતિકાર કરવાપ હેતુથી નકકી સિદ્ધ થાય છે, અને તે સુભટને પહેલાના મરણ કે જયના ભાવને કઈપણ પ્રકારે નુકસાન થતું નથી, પણ તે પ્રવેશાદિક વ્યાપારથી તે કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે, અને એવી રીતે પ્રવર્તવાથીજ સુભટ સારી રીતે કાર્ય કરી શકે છે, તેવી રીતે અહી પણ આગારવાળું પચ્ચક્ખાણ પણ સામાયિકની સારી રીતે સિદ્ધિ કરી શકે છે, પણ આગારના નામે પચ્ચકખાણ ન લેવાં તે તે કેવળ મૂઢપણુંજ છે. સામાયિકઉચ્ચારની સાથે જ મરણ કે અનશન થવાનો કે કરવાને નિશ્ચય નથી. તેમજ સામાયિકની ધારણા અને ભવાંતરની થવાવાળી અવિરતિથી બચવા માટે જ્ઞાનાદિ પોષણના સાથી દેહધારણની જ્યારે જરૂર છે તે પછી તે દેહના પિષણના સાધનમાં નિરંકુશપણે રાગ ષ પૂર્ણપણે ન વર્તાય માટે આહાર સંબંધિ પ્રત્યાખ્યાનની બાહ્યવસ્તુના સંગમાત્રને અંગે હોવાથી તે પચ્ચખાણ અને તેના આગાની બુદ્ધિશાલિ જરૂરીયાત સ્વીકારેજ છે, સર્વ અશનાદિક વસ્તુમાં સમભાવપૂર્વક પ્રવૃત્તિ, નિવૃત્તિ હેવાથી અનાદિકલેટે લેવામાં આવતું પચ્ચખાણું પણ સામાયિકને બાય કરનાર નથી. કાર્યોત્સર્ગ અને ઈરિયાસમિતિથી ગમનના દુષ્ટતે આ સમજી શકાય તેમ છે. એટલે કાત્સર્ગમ ઉસ આદિઆગા અને ઈયસમિતિમાં માર્ગ આલંબન વગેરે કારણે છેજ, સુભટને મરણ અને જય એ બંનેને કોઈ કારણથી કઈક વખત અભાવ થાય તે પણ ભવિષ્યમાં તેવા પ્રસંગે પશમની વિચિત્રતા હોવાથી તે જ મરણ કે જય સંબંધી ભાવ થાય છે. તેવી રીતે ભાવાંતરના ગમનથી સામાયિક અને પચ્ચખાણ બંનેને થડા કાલ માટે અભાવ થયા છતાં પણ ભવાંતરમાં તે ક્ષયોપશમ થાય કે જેથી સામાયિક અને પચ્ચકખાણને સંપૂર્ણ પણે લાભ થાય. રાક છે કે સાધને ત્રિવિધ આહારનું અને થોડા કાળમાં પચ્ચખાણ ચગ્ય નથી, કારણ કે સાધ સર્વવિરતિવાળા છે, અને એવી રીતે કંઈક આહાર અને થોડા કાળના ભેદથી પચ્ચખાણ લેતાં તે સર્વલિરતિ કેમ રહે? અહીં ઉત્તર દે છે કે પૂર્વે જ જણાવ્યું છે કે આ પચ્ચખાણ અપ્રમાદ સેવન માટે છે, તે પાણીમાત્ર વાપરવાનું કે રાખી બાકીના આહારને ત્યાગ કરવાથી તે અપ્રમાદ અધિક છે, માટે ઇવરિક એટલે થોડા કાલ માટે ત્રિવિધાહારનું પચ્ચખાણ અગ્ય નથી, કદાચ કહેવામાં આવે કે કોઈક કારણસર દ્વિધાહારનું પચ્ચખાણ સાધુને કેમ ન હોય? એ વિચારવા જેવું છે. પણ સાધુને ઘણે ભાગે અન્ન, અને પાન સિવાય ખાદિમ, સ્વાદિમને ઉપલેગ કરવાની આજ્ઞા નથી, માટે વિધાહાર પચ્ચખાણના આચરણ કરી નથી. એવી રીતે આહાર સંબંધી વ્યાખ્યા કરી હવે તેના ઉપગની હકીકત જણાવે છે:
નકારશી વિગેરે પચ્ચખાણ, વિગય કે નીવીઆતા વિગેરેનો ઉપયોગ, પચ્ચખાનું સ્પષ્ટ લવું, નવકારને પાઠ કર, ગુરૂની આજ્ઞા લેવી એ વિગેરે વિધિ, અને પછી પણ સુધાનીની શાંત વિગેરે કારણેથી વાપરવું એ સર્વ ઉપગ જાણુ. વિવેકવાળા અને ભાવનાપૂર્વક નિર્દોષ અને મમતા રહિતપણે કરાતું પચ્ચખાણ કેવળજ્ઞાનને હેતુ છે એમ શ્રીજિનેશ્વરાએ ખેલ છે.