________________
તે તે કર્મ-ક્રિયા કરે છે. ત્યારે જુઓ, હવે ઇન્દ્રિયને આત્માનું અવલંબન છે? કે આ આત્માને ઈદ્રિનું અવલંબન છે? મનને આત્માનું અવલંબન છે? કે આ ભાને તેનું અવલંબન છે ?
વળી શરીર જેમ જડ છે, તેમ ઇંદ્રિય અને મન પણ જડ છે, તે જડ,ચે. તન્ય કે આત્મા વિના કમ ક્રિયા કરી શકે? નહિજ કરી શકે. આ ઉપરથી પણ સહજ સમજાશે કે આમા “નિરાલા છે. અને જડ એવા દેહાદિ અને મને સાલંબન છે.
મને પણ જે બાહ્ય પદાર્થોનું તથા અંતરમાં જે આભાસવડે જે વિચા૨ કરી રહ્યું છે તેમજ સુખાદિ અંતરમાં જેથયા કરે છે. તે ઉપર પણ વિચાર કરીને હ્યું છે તે (મન) પણ આત્માના આલંબન વડેજ વિચાર કરી શકે છે. અને જે એનું આલંબન ન હોય, તે મનથી કાંઈ શુક્રવાર થાય તેમ નથી. આ ઉપરથી પણ સમજાશે કે આત્મા “ નિલિવ ? જ છે અને મનને પણ આલંબન આપી રહ્યો છે.
લકે કહે છે કે આ નરી આંખે જે નથી દેખાતું, તે પણ દુબઈનથી (દર દશિક યંત્રથી) સ્પષ્ટ દેખાય છે. પણ એ દુબઈનને આંખને આધાર ન હોય, તે દુબનબિચારું શું જોઈ શકે? આંખને વિચારનો આધાર ન હોય, તે શું જોઈ શકે? અને ને વિચારને આત્માને આધાર ન હોય, તે દુબન આંખ અને મન બિચારા શું કરી શકે ? કંઈ નહિ. આ દૃષ્ટાંતમાં એ ત્રણ વસ્તુને–એટલે દુબીન, આંખ અને વિચારને આધાર જોઈએ છે, પણ આત્માને કેઈને આધાર જોઈતા નથી, માટે આત્મા તે “નિપલંવ” છે.
દુબન કે દૂરદર્શયંત્રવડે જેમ દૂરના પદાર્થો દેખાય છે. પરંતુ આંખ ન હોય, તે દુર્બિન નકામું છે. તેમજ જીવ ન હોય, તે આંખથી કંઈ કાર્ય થતું નથી. ટેલીફેન કે દૂરશ્રવણયંત્રવડે જેમ દૂરનું સંભળાય છે, પણ કાન ન હોય તે ટેલી
ન નકામું છે. તેમજ જીવ ન હોય તે કાન પણ નકામાં છે. તે પછી ટેલીફોન બિચારે શું કરે? એતે આત્મા જ પ્રથમ કાન અને પછી લાંબા કાન જેવા ટેલીફન દ્વારા કેટલાક છેટાનું હાલ સાંભળવા લાગ્યો છે.
પરંતુ આંખ દ્વારા અથવા ટેલેસ્ટાપ કે દુર્બિન દ્વારા જેવું એ આપણને (જીવન) કુટેવ નથી પડી? શું કાન અથવા ટેલીફોન દ્વારા સાંભળવું, એ પણ આપણને કુટેવ નથી તો બીજું શું છે? કારણકે, જેનાર તે હું છું. તે મારે આંખ હોય, તે જ હું જોઈ શકું ? સાંભળનાર તે હું છું, તે પછી શામાટે
