SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 123
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir दोग्धीम् ।।१५, अवसर्पः [ अव+सप्+घा ] भेदिया, गुप्तचर । अवस्तात् (अव्य०) [ अवरस्मिन् अवरस्मात् अवरमित्यर्थे अवसर्पणम् [ अव+सृप्+ ल्युट् ] नीचे उतरना, नीचे —अवर+अस्ताति अवादेशः ] 1. नीचे, नीचे से, जाना। नीचे की ओर 2. अधस्तात् नीचे। अवसादः [ अव+सद्+घञ 1 1 उदासी, मर्छा, सुस्ती | अवस्तारः [अब+ स्तु+घञ ] 1. पर्दा, 2. चादर, कनात 2. बर्बादी, विनाश-विपदेति तावदवसादकरी-कि० । 3. चटाई। १८।२३, ६।३१, 3. अन्त, समाप्ति, 4. स्फति का अवस्तु (नपुं०) [न० त०] 1. निकम्मी वस्तु, तुच्छ बात अभाव, थकान, थकावट 5. (विधि में) अभियोग का —अवस्तुनिबन्धपरे कथं नु ते-कु० ५.६६, 2. अवाखराब होना, पराजय, हार । स्तविकता, सारहीनता-वस्तुन्यवस्त्वारोपोऽज्ञानम । अवसादक (वि.) [अव+सद् +णिच्+ण्वल ] 1. अवस्था [अवस्था +अङ] 1. हालत, दशा, स्थिति उदास करने वाला, मूछित करने वाला, असफल ---स्वामिनो महत्यवस्था वर्तते--पंच०१, विषम दशा, बनाने वाला 2. खिन्नता लाने वाला, थकान पहुंचाने -तुल्यावस्थः स्वसुः कृतः-रघु० १२१८०, तां तामवाला। वस्थां प्रतिपद्यमानम्-१३।५, ईदृशीमवस्थां प्रपन्नोअवसादनम् [अव+सद्+णिच् + ल्युट् ] 1. पतन, नाश, ऽस्मि-श०५, कु० २।६ (प्रायः समास में)--तदवस्थः 2. उत्पीडन 3. समाप्त कर देना । पंच ५. उस दशा को पहुंचा हुआ, 2. हालत, परिस्थिति अवसानम् [अव+सो+ल्युट ] 1. ठहरना 2. उपसंहार, –3. काल, दशाक्रम, यौवन, वयोवस्थां तस्याः समाप्ति, अन्त, दोहावसाने पुनरेव दोग्ध्रीम् --रघु० श्रृणुत--मा० ९।२९, 4. रूप, छवि 5. दर्जा, अनुपात २।२३, तच्छिष्याध्ययननिवेदितावसानाम्-११९५, 6. स्थिरता,-दृढ़ता जैसा कि 'अनवस्थ' में दे० 7. न्याया3. मृत्यु, रोग-वेणी० ५।३८, मूलपुरुषावसाने संपदः लय में उपस्थित होना । सम.----अन्तरम् बदली हुई परमुपतिष्ठन्ति-श०६, 4. सीमा, मर्यादा 5. (व्या० दशा,--चतुष्टय मानवजीवन को चार दशाएँ (बाल्य, में) किसी शब्द या अवधि का अन्तिम अंश (विप० कौमार,यौवन और वार्धक्य),- त्रयम् तीन अवस्थाएँ आदि) 6. विराम 7. स्थान, विश्रामस्थल, आवास- (जाग्रत, स्वप्न, तथा सुषुप्ति),--द्वयम् जीवन के स्थान । दो पहलू-सुख और दुःख । अवसायः [अव+सो+घञ ] 1. उपसंहार, अन्त, समाप्ति अवस्थानम् [अव+स्था+ल्युट] 1. खड़ा होना, रहना, 2. अवशिष्ट, 3. पूर्ति 4. संकल्प, दृढ़निश्चयः, निर्णय । बसना 2. स्थिति, हालत 2. आवासस्थान, घर, ठहरने अवसित (भू० क० कृ०) [अव+सो+क्त) 1. समाप्त, का स्थान 3. ठहरने का समय । अन्त किया गया, पूरा किया गया, यूपवत्यवसिते क्रिया- अवस्थायिन् (वि.) [अव+ स्था+णिनि] ठहरने वाला, विधौ-रघु० ११३७, अवसितश्च पशुरसौ-दश० ९१, रहने वाला । उस पशु का काम तमाम हो चुका है,-वचस्यवसिते अवस्थित (भू० क० कृ०) [अव+स्था+क्त], 1. रहा तस्मिन्ससर्ज गिरमात्मभः-कु० २।५३, 2. ज्ञात, अवगत हुआ, ठहरा हुआ,--एवमवस्थिते-का० १५८, इन 3. प्रस्तावित, निर्धारित, निश्चय किया गया 4. जमा परिस्थितियों में, 2. उद्देश्य में स्थिर, दृढ़ 3. टिका किया हुआ, एकत्र किया हुआ (जैसा कि अन्न), हुआ, सहारा लिये हुए। 5. बंधा हुआ, नत्थी किया हुआ, बांधा हुआ। अवस्थितिः (स्त्री०) [अव+स्था+क्तिन्] 1. निवास अवसेकः [अव+सिच्+घञ्] 1. छिड़काव, भिगोना —देशः को नु जलावसेकशिथिल:-मृच्छ ० ३।१२ । । अवस्यन्दनम् [अव-+स्यन्द्+ल्युट्] बूंद २ टपकना, रिसना। अवसेचनम् [ अवसिच्+ ल्युट् ] 1. छिड़कना 2. छिड़कने अवस्त्रंसनम् [ अव+संस्+ ल्युट् ] नीचे टपकना, नीचे के लिए पानी-पाद-मनु०४।१५१ 3. रुधिर निका- गिरना. अध:पात । लना। अवहतिः (स्त्री०) अव+हन्+क्तिन्] पीटना, कुचलना। अवस्कन्वः-दनम् [ अव-स्कन्द्+घञ, ल्युट् वा ] 1. अवहननम् | अव+न+ल्यूट ] 1. चावल कटना, पीटना आक्रमण करना, आक्रमण, हमला 2. उतार 3. शिविर। -अवहननायोलखलम् --महा० 2. फेफड़े... वपावसाअवस्कन्दिन् (वि.) |अवस्कन्द+णिन] आक्रमणकारी, वहननम् -याज्ञ० ३५९४, (अवहननम् = फुप्फुसः-- हमलावर, बलात्कार करने वाला। मिता०)। अवस्करः [अवकीर्यते इति-अवस्करः, कृ+अप, सुट ] 1. | अवहरणम् [अव+हृ--ल्युट 1. ले जाना, हटाना 2. फेंक विष्ठा, मल 2. गुह्यदेश (योनि, लिंग, गुदा आदि) देना 3. चुराना, लूटना 4. सुपुर्दगी 5. युद्ध का अस्थायी 3. गर्द, बुहारन । स्थगन, सन्धि । अवस्तरणम् [अव-स्तृ+ ल्युट् ] विछौना, विछावन । अवहस्तः [अवरं हस्तस्य इति---ए० त०] हथेली की पीठ । For Private and Personal Use Only
SR No.020643
Book TitleSanskrit Hindi Kosh
Original Sutra AuthorN/A
AuthorVaman Shivram Apte
PublisherNag Prakashak
Publication Year1995
Total Pages1372
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationDictionary
File Size37 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy