Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 90

अध्वनीन
*वगन्तव्यः Mbh. Vart on P. 1. 4. 51. जा [ अध्वनि जायते; जन-] A plant] (] स्वर्णपुष्पी) पति: 1 the sun (दिवैव पथिकानां गमनात् रात्रौ च गमननिषेधात् सूर्यस्य अश्वपालकत्वम् or अध्वनः आकाशस्य पतिः ) -2 inspector of the road. रथः [ अध्वने हितः पर्याप्तो रथः शाक. त. ] 1 a travelling couch. - 2 [ अध्वैव रथो यस्य ] a messenger skilled in travelling ( पथि प्रज्ञो दूतः ) - शल्यः [ अध्वनि शल्यमित्र आचरतीति किपूअच् 'Tv.] N. of a tree (अपामार्ग ) ( अध्वगानां पादवत्रादौ शल्यवद्वेधकारकत्वात् तथात्वम् ) (Mar. आघाडा ).
अध्वनीन, अध्वन्य ... [ अध्वानम् अलं गच्छति अध्वन्-खयत्वा ; अध्वनो यत्खौ P. V. 2.16] Able to undertake a journey, speeding on a journey क्षिप्रं ततोऽन्वन्यतुरङ्गयायी Bk. 2. 44. नः न्यः A traveller going fast, way-farer.
अध्वर . [न रति कुटिलो न भवति - अच् न त श्वरतिहिंसाकर्मा तत्प्रतिषेधो निपातः अहिंस्रः Nir. ] 1 Not crooked, not broken, uninterrupted; इमं यज्ञमवतामध्वरं नः Yv. 27. 17 (अध्वरम् अकुटिलं शास्त्रोक्तम्) - 2 Intent, attentive. -3 Durable, sound. -4 Not in uring ; ततोऽभ्वरजट: स्थाणुवेदाभ्वरपतिः शिवः Mb. 12. 256.19. - [ अध्वानं सत्पथं राति ददाति फलत्वेन, रा-क ] A sacrifice, a religious ceremony; also a Soma sacrifice; तमध्वरे विश्वजिति R. 1. रः - रम् 1 Sky or air (आकाश ). -2 The second of the & Vasus. -Comp. -कल्पा an optional sacrifice ( काम्येष्टि ). - काण्डम् [ ष. त. ] part of the शतपथब्राह्मण which treats of saerifices. [ अध्वरं गच्छति ] intended for a sacrifice. दीक्षणीया [ ष त ] consecration connected with an Adhvara ; 50 "प्रायवित्तिः an expiation &c. -मीमांसा [प] N. of Jaimini's Purvamīmārsā. श्रीः [ ष. त.] glory of the Adhvara. समिष्टयजुः n. N. of an aggregate of libations connected with a sacrifice. - a. Engaged in a sacrifice ; य उदृचि यज्ञे अध्वरेष्ठाः | Rv. 10.77.7.
SO
अध्वरीयति, अध्वर्यति Den. P. To desire to have a sacrifice performed; or to perform one.
अध्वर्युः [अध्वरमधीने Nira अमर-य
66
ततोऽखाकार लोपः Tv. ] 1 Any officiating priest, technically distin guished from होतृ, उद्गातृ and ब्रह्मन्. His duty was to measure the ground, build the altar, prepare sacrificial vessels, to fetch wood and water, to light the fire, to bring the animal and immolate it," and while doing this to repeat the Yajurveda ; होता प्रथमं शंसति तमध्वर्युः प्रोत्साहयति Sk. See अच्छावाक also. -2 The Yajurveda itself. pl. Adherents of that Veda. -Comp. -काण्डम् N. of a book of mantras or prayers intended for Adhvaryu priests. ऋतुः Sacrificial act performed by the Adhvaryu (Payini II. 4. 4.) वेद: Yajurveda.
अध्वस्मन् . [ वंस् मनिन् कि न त ] Imperishable; hright. (?).
अध्वान . ( न. ब. ) Dumb taciturn; अक्षद्यूतजितो युधिष्टिर इवाध्वानं गतः कोकिल: Mk. 5. 6.
अध्वान्तम् [ न. त. ] Twilight, gloom, slight darkness, shade. -न्तः [ष] End of the journey. -Comp.
72
अग्नि
- शात्रवः [ अध्वान्तस्य मार्गसीमायाः शात्रव इव Tv. ] A plant ( श्रोनाक) Cassia Fistula or Bignonia Indica (blossoming in shade). (Mar. बाहवा, पाडळ ).
अन् ' [ अनिति, आन-नी-त्, आन, अनितुम्, अनित ] 1 To breathe: आनीदवातं स्वधया तदेकम Rv. 10. 129.2. -2 To move, go about, live को होवान्यान् यद्येष आकाश आनन्दो न स्थान 'Taitt. Up. -3 To gasp, pant with thirst ( Ved.). - Caus. आनयति ; desid. अनिनिपति - A To live. - 10 P. आनयति also 1 P. अनति, to worship.
अन् m.
[ किपू] The soul विश्वे चनेदना Rv. 1. 30.3.
;
अनः [अ] Breath, respiration प्राणोऽपानी ध्यान उदानः समानोऽनः इत्येतत्सर्वं प्राण इति Br. Up. 1.5. 3. [ cf. 1.. animus, Gr. aner tume mes 8] अनः प्राणयुतेऽपि स्यात् । Nm. अननम् [ अन् ल्युट् ] Act of breathing, living &c.
०
अनंश . [ न. ब. ] 1 Not entitled to a share in the inheritance; शौ बीबपतितौ जात्यन्धवधिरौ तथा। उन्मत्तजडमूकाश्च ये च केचिन्निरिन्द्रियाः ॥ Ms. 9.201. Other persons are also mentioned by Devala, Baudhayana, Katyāyana and Narada. -2 Without parts, undivided, portionless; an epithet of the sky or the Supreme Being.
अनंशुमत्फला [न अंशुमत् मोचकाभ्यन्तरस्थत्वात् फलं यस्याः ]
The plantain tree.
अनक् . Blind व्यनगचष्ट Rv. 2. 15.7.
[ अमोतिया विषयमिन्द्रियेण, अधू-किपू न. त. ] Without sight, blind.
अनक Mean, base; See अणक. अन
अनक्ष . 1 Without an axle-tree. -2 Sightless, blind. यस्यानक्षा दुहिता Rv. 10. 27.11.
अनकदुन्दुभिः = आनकदुन्दुभि q..
अनकस्मात् . [.] Not ally not suddenly or necidentally.
अनक्षर ... [न. ब. ] 1 Unable to speak, mute, dumb, unlettered ; मुखमनक्षरं स्वाकृतेः Bh. 2. 5. - 2 Unfit to be uttered. -रम् [ अप्रशस्तान्यक्षराणि यत्र ] Abusive language, foul or abusive words, censure. -ade. Without the use of words, not expressed by words, mutely, dumbly; पप्रच्छ K. 219, 143; व्यञ्जितदौर्हृदेन R. 14.26.
अनक्षि . [ अप्रशस्तम् अक्षि ] A bad oye, weak eye. अनगार . [ न. ब. ] Houseless. -रः A vagrant ascetic.
अनगारिका The houseless state of a vagrant ascetic. अनग्नि [न. त. ] 1 Non-fire, substance other than fire; यदधीतमविज्ञातं निगदेनैव शब्द्यते । अनग्नाविव शुष्कैधो न तज्ज्वलति कर्हिचित् Nir. -2 Absence of fire. . 1 Not requiring fire, dispensing with fire, without the use of fire; विदधे विधिमस्य नैष्ठिकं यतिभिः सार्धमननिमग्निचित् R 825; said of sacrifice also (अग्निचयनरहितो यज्ञः ). -2 Not maintaining the sacred fire ; अनभिरनिकेतः स्यान्मुनिर्मूलफलाशनः Ms. 6. 25,
9