Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 640

क्षत्रियका
वैश्यस्त्रयो वर्णा द्विजातय: Ms. 104. The Mahābhārata (Śāntiparvan) says: ब्राह्मणानां क्षतत्राणात्ततः क्षत्रिय उच्यते । -2 A kind of horse ; क्षत्रिया वह्निसंभवाः Salihotra, Appen dix II, 14. -यम् The rank or power of the Ksatriya class; Rv. 4. 12. 3. -Comp. -धर्मः See क्षत्रधमः: Ms. 10. 81. - हनः ( - णः ) an epithet of Parasurãäma; Mb. 5.
178.89.
क्षत्रियका, क्षत्रिया, सत्रिविका A woman of the Kşatriya caste; Mb. 1.2.318.
क्षत्रियाणी [ P. IV. 1. 49. Vart. 7] 1 A woman of the Kşatriya caste. -2 The wife of a Kşatriya.
क्षत्रियी The wife of a Ksatriya.
क्षद् 1 A. ( क्षदते) Ved. 1 To cut. -2 To kill; जारः कनीन इव चक्षदान Rv. 1. 117. 18 -3 To consume, eat; Rv. 1.25. 17.4 To cover, protect. -5 To distribute (food); तस्मै घृतं सुरां मध्यन्नमन्नं क्षदामहे Av. 10. 6.5.
सदनम् 1 Carving, dividing tearing. -2 Eating. क्षमन् . [ क्षद् भक्षणे मनिन् ] 1 Water. -2 Food. क्षन्द् See क्षुन्द् below.
क्षप् 1 . ( क्षपति-ते, क्षपित) To fast, to be abstinent ; अरण्ये काष्ठवत्यक्त्वा क्षपेयुस्त्र्यहमेव च Ms. 5. 69. - Caus. or 10 ए. ( क्षपयति-ते, क्षपित ) 1 To throw, send, cast. -2 To miss.
क्षपित a. Destroyed, diminished; क्षपिता तद्विपाश्रया लता R. 8. 47; Bhag. 4. 31. 6.
622
क्षप् / Ved. 1 Night. -2 A measure of time. -3 Darkness; क्षपो जिन्वन्तः पृषती भिरृष्टिभिः Rv. 1. 64. 8. -4
Water.
क्षपः Water.
क्षपणः A Bauddha mendicant. -णम् 1 Defilement, [impurity (अशोच) समाचारामती...1. -2 Destroying suppressing expelling. -3 Fanting: चतुर्थभक्तक्षपणं वैश्यशूद्रे विधीयते Mb. 13. 106. 13. 4 Abstinence, chastisement of the body.
क्षपणकः A Bauddha or Jaina mendicant; नमक्षपणके देशे रजकः किं करिष्यति Chan. 110; कथं प्रथममेव क्षपणक: Mu.4.
क्षपणी 1 An oar - 2 A net.
क्षपण्यु: An offence.
क्षपा [ क्षपयति चेष्टाम्; क्षि- णिच् अच् ] 1 A night; विगमयत्युनिद्र एव क्षपाः S. 6.5; R. 2.2; Me. 112. -2 Turmeric . -Comp. -अटः, -चरः 1 night stalker. -2 a demon goblin ; ततः क्षपौटः पृथुपिङ्गलाक्षैः Bk. 230; 5.64; 8.56; दनुजः स्विदयं क्षपाचरो वा Ki. 13.8; Rām. 5.2.53. - आन्ध्यम् night-blindness. -करः, -नाथ: 1 the moon ; क्षिप्रं क्षपानाथ इवाधिरूढः Si. 3. 22. -2 camphor. -घनः a dark cloud. - चरः a demon, goblin.
क्षमापनम्
क्षम् 1 A., 4P. (क्षमते, क्षाम्यति, चक्षमे, चक्षाम, क्षान्त or क्षमित) 1 To permit, allow, suffer; अतो नृपाश्चक्षमिरे समेताः स्त्रीरत्नलाभं न तदात्मजस्य R. 7. 34; 12.46. -2 To pardon, forgive (as an off ence); क्षान्तं न क्षमया Bh. 3. 13; क्षमस्व परमेश्वर विस्य मे भर्तृनिदेश देवि समस्येति बभूव नम्रः R.14. 58. −3 To be patient or quiet, wait; स मुहूर्त क्षमस्वेति (v. 1. सहस्वेति ) द्विजमाश्वास्य दुःखितम् R. 15.45. -4 To endure, put up with, suffer; अपि क्षमन्तेऽस्मदुपजापं प्रकृतयः Mu. 2; नाज्ञाभगकरान् राजा क्षमेत स्वसुतानपि H. 2105 -5 To oppose, resist; Ram. 7. 58. 6. 6 To be competent or able (to do anything); ऋते रवेः क्षालयितुं क्षमेत कः क्षपातमस्काण्डमलीमसं नभः Śi. 1. 38, 9. 65. - Caus. To beg par don forgive] एकतामस्वामहमेवम् Bg. 11. 42.
क्षन्तव्य pot. p. 1 To be borne or endured. -2 Par donable, fit to be forgiven ; उक्तं मया प्राक्क्षन्तव्यमेतस्मान्मेऽपराधतः Ks. 119. 53.
क्षन्तृ a. [ क्षम् - तृच् ] Patient, enduring forbearing, submissive.
क्षम् / Ved. The ground, earth.
क्षम a. [ क्षम् अच्] 1 Patient ( said of the earth); विमृग्वरी पृथिवीमा वदामि क्षमां भूमिं ब्रह्मणा वावृधानाम् Av. 12. 1. 29. -2 Enduring, submissive; अतोऽत्र किंचिद्भवर्ती बहुक्षमाम् Ku. 5. 40. -3 Adequate, competent, able ( with gen., loc., inf. or in comp.) मलिनो हि यथादर्शों रूपालोकस्य न क्षमः V. 3. 141; सा हि रक्षणविधौ तयोः क्षमा R. 11.6; हृदयं न त्ववलम्बितुं क्षमाः R. 8.60; गमनक्षम, निर्मूलनक्षम &c. Appropriate, fit proper suitable; तन्नो यदुक्तमशिवं न हि तत्क्षमं ते ए. 1. 14; आत्मकर्मक्षमं देहं क्षात्रो धर्म इवाश्रितः R. 1. 13; S. 5.27. -5 Fit for capable of, suited to; उपभोगक्षमे देशे V. 2; तपःक्षमं साधयितुं य इच्छति S. 1. 18; स्पर्शक्षमं रत्नम् 1 27; 75. -8 Bearable, endurable. -7 Favourable, friendly. -8 Worthy ; यूयमेव स्तवक्षमा: Mv. 1. 20. - मम् 1 Propriety, fitness. -2 Battle, war. म: N. of Siva.
ab.
क्षमणीय 1 To be borne, patiently borne. -2 To be pardoned or forgiven.
क्षमा [ क्षम् अ‍ ] 1 Patience, forbearance, forgiveness; क्षमा सत्यं दमः शमः Bg.10 1 34; 16, 3; क्षमा शत्रौ च मित्रे च यतीनामेव भूषणम् H. 2; R. 1. 22; 18.9; तेजः क्षमा वा नैकान्तं कालज्ञस्य महीपतेः Śi. 2. 83. -2 The earth. -3 The number one'. -4 An epithet of Durga. -Comp. -जः the planet Mars. -भुज, -भुजः a king भृत् m. 1 a mountain. -2 a prince; प्रातिष्ठन्त क्षमाभृताम् Si. 19.30.
क्षमावत्, क्षमान्वित, क्षमायुक्त . 1 Patient, indulgent. - 2 Knowing what is proper or right; Rām. 5.
क्षमापयति Den. P. To ask any one's pardon, beg pardon ; क्षमापय महाभागं ततः शान्तिर्भविष्यति Bhāg. 9. 1. 71.
क्षमापनम् Begging pardon. क्षमापनैश्च सा देवी प्रसन्नवदनाम्बुजा Parpal. 4. 47.