Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 171

अपाकीर्ण
153
अपाप-पिन्
333
अपाकीर्ण .. Rejected, discarded ; कुन्त्या त्वहमपाकीर्णो यथा न कुशलं तथा [..141.1.
अपाक्ष . [अपनतः अक्षमिन्द्रियम् ] 1 Present, perceptible:. -2 [अपगने अपकृष्ट वा अक्षिणी यस्य] Eyeless, having badeyes.
अपात,-पाक्तेय, पाऋत्य .. 'Not in the same row or lino'; especially one who is not allowed by his castemen to sit in the same row with thein at meals: degraded, excommunicated, excluded from or inadmissible into society, an outeust; "उपहत detiled by the presence of excommunicated or impious persons. The गहिंताचारानपाक्यान्दिजाधमान् (विवर्जयेत् ) Ms. 3. 167.
अपाङ्ग-ङ्गक [अपगतम् अझं यस्य] 1 Wanting or deformed in some limb of the body. -2 Maimed, crippled -ङ्गः-ङ्गकः [ अपाङ्गति तिर्यक् चलति नेत्रं यत्र, अप-अङ्ग-घञ्] 1 The outer corner or angle of the eye; चलापाज्ञां दृष्टिम् S. 1.24; अम्महे अपाङ्गकः स्फुरति किमपि वामकः M.2.4. -2 A sectarial mark on the forehead. -3 Cupid, the god of love. -4 N.
of a plant (अपामार्ग - Mar. आघाडा.) &c. अपात्रो नेत्रयोरन्ते तिलकाङ्गविहीनयोः Nm. -5 End; अथेमां सागरापाङ्गी गाम् (अध्यतिटत्) Mb. 1. it. 13. -Comp. -दर्शनम्, दृष्टिः ।. -विलोकितम् , -वीक्षणम् &c. a. side-glance, side-long look, wink. -देशः the place of the corner of the eye; the corner itself. -नेत्र. (said of a lady ) having eyes
with beautiful (or long) outer corners; यदियं पुनरप्यपानेत्रा परिवृत्तार्धमुखी मयाद्य दृष्टा V. 1. 19. (a better interpretation would however be with the eyes turned towards the cormers' अपाङ्गयोः प्रेरिते नेत्रे यया i.e. Casting sidelong looks.)
अपाच , अपाञ्च्, (m/.ची, क्) [अपाश्चति, अञ्च् विप्] 1 Going or situated backwards, behind. -2 Not open or clear (अप्रकाश). -3 Western. -4 Southern (opp. 3257); probably for 312152. - ind. 1 Behind, backwards. -2 Westward or southward.
trat The south or west; cf. Siva. B. 4.64 and 5.29. इतरा the north (other than south).
अपाचीन . [अपाच्या भवः ख] 1 Situated backwards or behind, turned backwards. -2 Not visible, imperceptible; यो अपाचीने तमसि मदन्तीःप्राचीश्चकार नृऽतमः शचीभिः Ry. 7. 6. .-3 Southern. -4 Wostern. 5 Opposite.
अपाच्य ।। [अपाच - यत् ] Western or southern.
अपाटव 1. Unskilful. -वम् 1 Unskilfulness. -2 Sickness, illness.
अपाठय . Illegible. अपाणिग्रहणम् Celibacy.
अपाणिनीय.. 1 Not taught by Panini in his works (as rulekc.). -2 (पाणिनीय अष्टाध्यायीरूपं ग्रन्थं यो नाधीते) (he who does not properly studs Pāṇini's grammar; i.. a superficial scholar, smatterer of Sanskrit.
सं. ई. को....२.
अपात्रम् 1 A worthless vessel or utensil. -2 (fig). An unworthy or undeserving person, unit roeptacle or recipient. -3 Ome unfit or disqualified to receive wifts; अदेशकाले यद्दानमपात्रेभ्यश्च दीयते By. 17.22; Ks.24. 26. -Comp. -कृत्या, अपात्रीकरणम् doing degrading our unworthy nets; disqualification, any action which makos a man unworthy; four disqualifications for a Brahmana are mentioned in Ms. 11. 70. -निन्दितेभ्यो धनादानं वाणिज्यं शूद्रसेवनम् । अपात्रीकरणं ज्ञेयमसत्यस्य च भाषणम् ।। see also संकरापात्रकृत्यासु मासं शोधनमैन्दवम् 11. 125 -दायिन a. giving to unworthy persons. -भृत् a. supporting the unworthy or worthless; प्रायेणापात्रभृद्भबति राजा PL. 1.
अपाद = अपद् ५.v.
अपादा 3A. To take off or away, to remove; तत्पाप्मानमपादत्ते ; मृत्पिण्डमपादाय महावीर करोति Sat. Br.
अपादानम् 1 Taking away, removal ablation a thing from which another is removed. -2 (in gram.) The sense of the ablative case; ध्रुवमपायेऽपादानम् P.I.4.24%3B अपादाने पञ्चमी II.3.28; अपाये यदुदासीनं चलं वा यदि वाऽचलम । ध्रवमेव तदावेशात्तदपादानमुच्यते ॥ Hari.: अपादान is of three linds:-निर्दिष्टविषयं किंचिदुपात्तविषयं तथा । अपेक्षितक्रियं चेति विधापादानमिष्यते || e.. वृक्षात् पत्रं पतति, मेघाद्विद्योतते विद्युत् , & कुतो भवान् .
अपात्त a. acquired, Bri. Ar. Up. अपाध्वन् M. A bad way; P. VI. 2. 187.
अपान 2 P.[अप-अन् ] 1 To breathe out. respire; यद्वै प्राणिति स प्राणो यदपानिति सोऽपानः Ch. Up. -2 To expire. ___ अपान: Breathing out, respiration (opp. प्राण); प्राणापानौ समौ कृत्वा नासाभ्यन्तरचारिणौ Bg.5.27%; one of the five life-winds in the body which goes downwards and out at the anus (अपनयनान्मूत्रपुरीषादेरपानोऽधोवृत्तिर्वायुनीभिस्थानः) मूत्रशुक्रवहो वायुरपान इति कीय॑ते. -नः, -नम् The anus (आधारे घञ्). --Comp. -दा giving Apāna, Vaj. 17. 15.-द्वारम् the anus. -पवनः, -वायुः 1 the life-wind called अपान. -2 ventris crepitus. -भृत् / a sort of brick (cherishing the life-wind अपान).
अपाननम् 1 Respiration. -2 Taking downwards, urine, excrement &c.
अपानृत a. Free from falsehood, true. अपानृतकथं पुत्र पितरं कर्तुमिच्छसि Ram. 2. अ. 38.
अपान्तरतमा m. The name of an ancient sage or of Vyasa in his previous birth. सरस्वतीमुचचार तंत्र सारस्वतोऽभवत् । अपान्तरतमा नाम सुतो बाक्संभवः प्रभुः। Mb. 12.340. 3).
अपाप-पिन् a. Simless, guiltless, pure, virtuous%3; अपापानां कुले जाते मयि पापं न विद्यते। यदि संभाव्यते पापमपापेन च किं मया ॥ Mk.9.37. -Comp. -काशिन् 1.1 not ill-looking. -2 not revealiny eil. -वस्यसम् Ved. wellheing, welfaro, sound health, prosperity. -fas . Not afflicted with evil; शुद्धमपापविद्धम् (ब्रह्मन् ) Vaj.40.8.