Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 167

अपवर्तकः
अपवर्तकः 1 A common measure. -2 A necklace of pearls and gold-globules alternstely puts Kou. A. 2. 11.
अपवर्तनम् 1 Imoval transferring from one place to another; स्थान -2 Taking away, depriving one of ; न त्यागोऽस्ति द्विषन्त्याश्च न च दायापवर्तनम् Ms. 9.79. -3 Abridging, abbreviation. 4 Reducing a fraction to its lowest terms; division without remainder, or the divisor itself.
अपवृत्त P. P. 1 Turned away, reversed, inverted, overturned agitated, disturbed; मुकुटेनापवृत्तेन कुण्डलोज्ज्वलिताननम् Rām. 5. 10. 25 जठरशफरी Ki.12.19. -2 With downward face; व्याकीर्णस्फुरदपवृत्तरुण्डखण्ड: Mal 3. 17. -3 Ended, finished. तम् The ecliptic. अपवृत्तिः / End.
अपव्यध् + P. 1 To picree ( badly ); अपविद्धः शरैर्भृशम् Mb. -2 To throw or cast in general, throw or cast off, toss away; प्रेखयन् परिजनापविद्धया ( दोलया) R. 19.44 left, let go; भुजस्तम्भापविद्ध M. 2.33 thrown, or wielded; अपविद्धसर्वस्वा Dk. 61 given or spent away; Ki.. 30 St. 8. 37; हृदयमशरणं मे पदमलाक्ष्याः कटाक्षैर पहृतमपविद्धं पीतमुन्मूलितं च Māl. 1. 28 picrced through, distracted, overcome. -3 To abandon, leave, desert, cast off (as a child, ornamonts &c.): परा श्मशाने स्रगिवापविध्यते Mb., Ms. 11. 41, Dk. 98. 111.
अपविद्ध p. P. Cast or thrown off, thrown or cast. away, abandoned, forsaken; तेनाहमपविद्धच हृतदारच राघव Rām. 4. 10. 27. dismissed, rejected, neglected, removed; oft, used in the sense of 'freed from', 'devoid of'; रक्षोविकृतावास्तामविचानि 1. 10 748 Abject on शव इवापविद्धः Bhay. 5. 14. 20. द्वः पुत्रः A son that is abandoned by the father or mother or by both, and adopted by a stranger; one of the 12 kinds of sons among Hindus; मातापितृभ्यामुत्सृष्टं तयोरन्यतरेण वा । यं पुत्रं परिगृह्णीयादपविद्धः स उच्यते ॥ Ms. 9. 171; उत्सृष्टो गृहाने यस्तु सोऽपविद्धो भवेत्सुतः Y. 2. 32. -Comp. -लोक 4. dead, departed
from this world.
अपवेधः Piercing through (a pearl, ruby Re) wrongly, or in the wrong direction (and thus spoiling it ). मणीनामपवेधे च दण्डः प्रथमसाहसः Ms. 9.280.
अपव्ययः [ अपकृष्टः मर्यादामुल ध्य कृतः व्ययः ] Extravagant expenditure, prodigality, lavishness.
अपव्ययन्ययमान
1 Squandering, apending Invithly prodigal. 8 Thenying a debt अमानतु करणेन विभावितम् Ms. 8.51.
अपव्रत . Ved. 1 Swerving from religious obser vances, irreligious, impious ; अनुव्रताय रन्धयन्नपत्रतानाभूभिरिन्द्रः Rv. 1. 51.9; देवहेलनान्यपत्रतानि Bhāg. 5. 6. 10. -2 Disobedient, unfaithful. -3 Perverse. गुलहं सूर्य नमसापत्रनेन तुरीयेण ब्रह्मणाविन्ददत्रिः Rv. 5.40.6.
अपशकुनम् A bad omen.
149
अपन
अपशङ्क . Free from for or hesitation, fearless. -कम, dr. Fearlessly. अपशदः = अपसद q..
अपशब्दः 1 A bad or ugrammatical worl corrupted_word ( in form or meaning); त एव शक्तिवैकल्यप्रमादालसतादिभिः । अन्यथेोच्चारिताः शब्दा अपशब्दा इतीरिताः ॥; दूरतश्चापशब्दं व्यक्त्वा Bh. 3. 131 (where दम् has also sense t); अपशब्दशतं माघे Subhas cf. also वैयाकरणकिरातादपशब्दमृगाः व यान्ति संत्रस्ताः । Uab and Kau. A. 2. 10. -2 Vulgar speech. -3 A form of language not Sanskrit ; ungrammatical language. -4 A reproachful word, offensive expression, censure; प्रापाक्ष्णोर्गलदपशब्दमञ्जनाम्भः Si. 8. 13.
-5 Words not in standard use. अपशमः Cessation.
अपशव्य . Not tending to the growth of cattle. अपशिरस् - शीर्ष, र्पन् a Headless
अपशु . Without cattle. -शुः Not eattle; a bad animal; any animal other than a cow and horse; अपशवो वा अन्ये गोडश्वेभ्यः Sat. Br.
1
अपशुच् a. Without sorrow. -m. ( Without sorrow ) The soul ; क उत्तमः श्लोकगुणानुवादात् पुमान् विरज्येत विनापशुखनात Bhāg.
अपशूद्रः A man of any of the first three वर्णs; one who is not a शूद्र; आपे वा वेदनिर्देशादपशूद्राणां प्रतीयेत ।
MS. 6.1.33.
अपशोक . Withont sorrow or grief. -कः The Aśoka tree.
अपश्चिम a. 1 What is not followed by any other, having no other in the rear, last (used much in the same sense as पश्चिम; of उत्तम and अनुत्तम, उत्तर and अनुत्तर); अयमत्र ते जन्मन्यपश्चिमः पश्चिमावस्थाप्रार्थितो मकरन्दबाहुपरिष्वज्ञः Mal. 9; अयमपश्चिमस्ते रामस्य शिरसि पादपङ्कजस्पर्शः U. 1. (v. 1. for पश्चिम ) प्रसीदतु महाराजो ममानेनापश्चिमेन प्रणयेन Ve. 6: प्रणमापश्चिमस्य पितुः पादयो: Mu. 7; तात अम्ब मेऽपश्चिमः प्रणामः Nag ; हा कथमपश्चिममस्य वचनम् | Nag. 4; अपश्चिमं कुरु वचनम् Ve. 141. -2 Not last, first, foremost ; श्रुतवतामपश्चिमः R 19.1. cf. also विपश्चितामपश्चिमः । -3 Extreme : अपश्चिमामिमां कष्टामापदं प्राप्तवत्यहम् Rām.
अपश्य ... Ved. Not seeing.
अपश्रयः A bolster, pillow. अपक्षी a. Deprived of beauty कुमुदवनमधि श्रीमदभ षण्डम् Si. 11. 64.
अपश्वासः = अपान q. v.
अपष्ठम् [ अप-स्था, क सस्य पत्वम् P. VIII. 3.97] The point of the goad of an elephant.
अपशु . [ अप-स्था कु Up. 1. P. VIII. 3. 98] 1 Contrary, opposite. -2 Unfavourable, adverse, perverse. -3 Left. - ade. 1 Contrary, on the contrary