Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 165

अपल
147
अपवह्
Tatę: 1 Censuring, reviling; censure, reproach, blame, a buse ; आः तातापवादभिन्नमर्याद U.5% लोकापवादो बलवान्मतो में R.14.40; लोकापवादाद्भयम् Bh.2.62% scandal, evil report; चिरकालान्मया श्रुतस्तवापवाद: Pt.1; Ki. 11.25, 14. 125Mk. 9.33 U.1; Pt.4; Y.2.2073 देव्यामपि हि वैदेह्यां सापवादो यतो जनः U. 1.6 spreading or indulging in scandals about; न केवलमत्याहितं सापवादमपि U.2; सापवादम् censuringly Mal.9. -2 An exception, a special rule that restricts or sets aside a general rule (opp. उत्सर्ग): मा हिंस्यात्सर्वभूतानि इति उत्सर्गः: वायव्यं श्वेतमालभेत इत्यपवादः; अपवादरियोत्सर्गाः कृतव्यावृत्तयः परैः Ku.2.273 R. 15.73; प्रत्ययः exceptional suffix; "स्थलम् a case for a special rule. -3 An order, command; ततोऽपवादेन पताकिनीपतेश्वचाल निहदिवती महाचमू : Ki. 14.27. et....अपवादस्तु निन्दने । आज्ञायां स्यात्...I Nm. -4 Refutation; (in Vedanta Phil.) refutation as of a wrong imputation or belief; रज्जुविवतस्य सर्पस्य रज्जुमात्रत्ववत् , वस्तुभूतब्रह्मणो विवर्तस्य प्रपञ्चादेः वस्तुभूतरूपतोऽपदेशः अपवादः Tv.; अध्यारोपापवादाभ्यां वस्तुतत्त्वविनिश्चयः Vedānta; hence also, a means of refutation. - 5 Confidence, trust. -6 Love; familiarity. -7 A small bell or other instrument sounded to decoy deer : मधुकरैरपवादकरैरिव Si.6.93 (°करैः = व्याधैः: अपवाद मृगवञ्चनाय घण्टादिकुत्सितवाद्यं कुर्वन्ति तैः Malli.)
अपल a. Without flesh (पलशून्य ). लम् A pin or bolt.
अपलप 1P. 1To deny, disown%3 राजदेयमपलपितम् Kull. on Ms.8.400%; refuse; शतमपलपति P. I. 3.44. Sk. -2 To conceal, hide. -3 To detract from, slander. -Caus. To outwit, overreach, deceive3B अपलापयमानस्य शस्तस्याभवन्मतिः Bk. 8.44.
अपलपनम्,-अपलाप:1Concealing, hiding; कृततिग्मातिमण्डलापलापैः Si.20.28. -2 Concealment or denial of knowledge, evasion; न हि प्रत्यक्षसिद्धस्यापलापः कर्तुं शक्यते . B. -3 Detraction, concealment of truth, thoughts, feelings &c.3 उन्मुखदर्शनापलपनैः पिण्डार्थमायस्यतः Mu. 3. 14. -4 Affection, regard. -5 ( In medicine) The part between the shoulder and the ribs. -Comp. -दण्डः (in law ) a fine laid on one who denies the charge on which he is convicted.
अपलापिन् a. One who denies, disowns, hides, conceals &c.; concealing; जयन्ति महतां संस्तुतापलापिन्यः कल्याणिन्यो नीतयः Mal. 10; साधारणस्यापलापिन् Y. 2. 286.
अपलाषिका [लाषिका पर्यायेण इच्छा, तद्विपरीता इच्छा ] Excessive thirst or desire (अतिशयलालसा); (अपलासिका is sometimes used in the same sense, but regarded as an incorrect word).
अपलाषिन्, -लाषुक a. 1 Thirsty (P. III. 2. 144.). -2 Free from thirst or desire; प्रलापिनो भविष्यन्ति कदा न्वेतेऽपलाघुकाः Mb.
अपलीन a. Concealed; औषसातपभयादपलीनम् Ki. 9. 11.
अपल्यलनम् Not cleansing or washing; यदिदं स्नानवस्त्रं विहितमपल्यूलनं कृतं भवति Sat. Br. (क्षारद्रव्यसंयोगादिनाऽधौतम्); not cleansed or washed by cleaning substances (as by a washerman).
अपवक्तृ m. Ved. Speaking away, warning off, averting, preventing. अपदे पादा प्रतिधातवेऽकरुतापवक्ता हृदयाविधाश्चत् Rv. 1.21.3.
अपवचनम् Speaking ill; Pt. 4.
अपवाचनम् Act of speaking away or warning off, removing.
अपवत्स . Without a calf; Mb.
अपवत्सय् (Denominative from अपवत्स) “To behave | as towards a weaned call” with cautious watchfulness; neither too much love, nor too much apathy. ये सपत्नाः सपत्नानां सर्वांस्तानपवत्सयेत् .. सर्वोस्तानुपसेवयेत् Mb.12.139.140.
अपवद 1U. 1To revile, abuse, censurereproach; परानमी यदपवदन्त आत्मनः Si. 17. 19; नातोऽप्यपवदेद्विप्रान् Ms. 4.2363; स्वं पुत्रं अपवदति-ते वा P. I. 3.77. Sk. (क्रियाफलस्य कर्तृगामित्वे द्योतिते वा स्यात् ); नृभ्योऽपवदमानस्य Bk. 8.45 reviling or a busing men. -2 To disown, deny (A.); -214#99€ P. I. 3. 73 Sk. -3 To argue out, refute, contradict; अपवदेयुस्तानितिहासैः पुरातनैःY.3.7.-Can8.1 To blame, censure. -2 To oppose or contradict as unadvisa ble.
अपवादक, अपवादिन् a. 1 Blaming, censuring, reviling, traducing, defaming: मृगयापवादिना माढव्येन 5.2. -2 Opposing; contradicting, excepting, setting aside, excluding
37927 a. Without wind or air, sheltered from wind. -नम् [अपकृष्टं कृत्रिमत्वात्स्वल्पत्वाच्च वनम् ] Agrove, a garden or park planted near a town.
अपवरक,-वारक) अपवर्ग &c. See under अपवृ, अपवृज-अपवृत्. अपवर्त &c.
अपवलिगत a. Suspended or hung; अपवल्गिता गवाक्षेषु वातं गृह्णन्ति सलिलगर्गयः Mk. 4.
अपवह 1 P. 1 To carry off or away, bear off or away; अपोवाह च वासोऽस्या मारुतः Mb. (प्रद्युम्न) अपोवाह रणात्सूतः Bhāg. 10. 76.27. -2 To drive away, disperse, dispel, remove take away; अमी जनस्थानमपोढविघ्नं मत्वा R. 18.22 froed from obstacles; अथानपोढार्गलमप्यगारम (प्रविष्टाम) 16.6 the bolts of which were not removed or unchained; तदुच्छिष्टमपोह्य Dk. 183. -3 To give up, relinquish, leave, abandon, cast off; शमिततापमपोढमहीरजः Si.6.333; संभ्रमोऽभवदपोढकर्मणाम् (ऋत्विजाम् ) R.11.25: तद्भक्त्यपोढपितृराज्यमहाभिषेके (मूर्धनि) 18.70 thrown away, Dk. 67; दिव्येन शून्यं वलयेन बाहुमपोढनेपथ्यविधिददर्श R. 16.73 before he had commenced his toilet. -4 To deduct, subtract. -Caus. 1 To carry off, remove, carry or draw to a distance, take away; मलयकेतुरपवाहितः Mu. 1,33; कलत्रम् 2: इमां मया सार्धमपवाह्य M.53 अपवाह्य च्छलाद् वीरौ किमर्थे मामिहाऽहर: Bk. 8.86. -2 To chase or drive away, expel; हृतसर्वस्वतया